ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ – ΛΑΥΡΙΟ – ΣΟΥΝΙΟ ΜΕ ΕΠΟΣ ΦΥΛΗΣ
ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ- ΛΑΥΡΙΟ-ΣΟΥΝΙΟ ΜΕ ΦΥΛΗ
29-30-9-2012
Το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου, βρεθήκαμε στη Μακρόνησο, περί τους εκατό πεζοπόρους, για πορείες και επίσκεψη-προσκύνημα στον ιστορικό αυτό τόπο, όπου βασανίστηκαν και έχασαν την ζωή τους πολλοί συμπατριώτες μας, κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Περπατώντας ανάμεσα στα θλιβερά απομεινάρια των στρατοπέδων και των άλλων συνοδών κτισμάτων του ΑΕΤΟ, που σημαίνει Α΄(Ειδικό Τάγμα Οπλιτών) νοιώθεις ένα σφίξιμο στην καρδιά και εικόνες βασανιστηρίων και θανάτων κατακλύζουν την σκέψη σου…
Σήμερα στο χώρο του ΑΕΤΟ δεσπόζει ένα θεόρατο μπρούτζινο άγαλμα κρατούμενου, με συρματοπλεγμένα πόδια και χέρια, που κουβαλάει στον ώμο του ένα τεράστιο λιθάρι. Ένα αγκωνάρι, σαν αυτά που κουβαλούσαν οι κρατούμενοι όλα αυτά τα χρόνια της λειτουργίας των στρατοπέδων στο νησί, όλο τον «ελεύθερο» χρόνο τους, μετά τα μαθήματα για την ιδεολογική «αναμόρφωσή» τους…» που ήταν το πρώτο μέλημα της τότε κυβέρνησης… και της εξορίας τους στο νησί.
Έτσι κτίστηκαν στην Μακρόνησο, από τους ίδιους τους κρατούμενους, εκκλησίες, γήπεδα, θέατρα, χώροι όπου ασκείτο η ιδεολογική «αναμόρφωσή» τους, Παρθενώνες, Αγ. Σοφίες, αψίδες, αγάλματα, ανάγλυφα, μνημεία με βοτσαλωτά, επιγραφές με συνθήματα που κάλυπταν ολόκληρες πλαγιές, συμπληρώνοντας το κλίμα της «αναμόρφωσης».
Επίσης διοικητήρια σε περίοπτες θέσεις, βίλες των διοικητών, Λέσχη Αξιωματικών για τους «εκπαιδευτές»… καθώς και κτήρια για τις καθημερινές ανάγκες, όπως φούρνοι, εργοστάσιο παραγωγής αναψυκτικών, αναρρωτήριο, μαγειρεία, δεξαμενές νερού, χώροι υγιεινής, ραδιοφωνικός σταθμός κ.λ.π.
Γύρω απ’ αυτό το άγαλμα μαζευτήκαμε και ακούσαμε την ιστορία των στρατοπέδων συγκέντρωσης στο νησί, από τον εκπρόσωπο του Μουσείου του νησιού και το πώς ζούσαν και τι υπέστησαν οι κρατούμενοι κατά την διάρκεια λειτουργίας των, από έναν ηλικιωμένο, 93 χρονών σήμερα, που ήταν εξόριστος εδώ, τα πέτρινα εκείνα χρόνια…
Σύμφωνα με τα λεγόμενα του πρώτου, η ιδέα οργάνωσης στρατοπέδων συγκέντρωσης στη Μακρόνησο, γεννιέται στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου(1947-1949), στα πλαίσια εξόντωσης κάθε αντίστασης της Αριστεράς και των εκτεταμένων επιχειρήσεων εκκαθάρισης του στρατού από δημοκρατικούς και αριστερούς στρατευμένους.
Το Φλεβάρη του 1947 αποφασίζεται η Οργάνωση των στρατοπέδων: της Μακρονήσου για τους στρατεύσιμους, των Γιούρων για τους αγωνιστές της Αντίστασης και του Τρίκερι για τους «εθνικώς υπόπτους» πολίτες των εκκαθαριζομένων περιοχών της Χώρας.
Το 1949 μεταφέρθηκαν στην Μακρόνησο και οι Πολιτικοί Εξόριστοι, που κρατούνταν στα νησιά Ικαρία, Αη- Στράτη και Λήμνο, με στόχο την ιδεολογική τους υποταγή.
Έτσι σχηματίζεται το μεγαλύτερο στρατόπεδο του εμφυλίου πολέμου και αριθμεί γύρω στις 10.000 χιλ. άτομα.
Για την παραμονή τους εκεί οργανώθηκαν σταδιακά, στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατά μήκος της δυτικής πλευράς του νησιού.
Κάθε στρατόπεδο περιβαλλόταν από πυκνές σειρές συρματοπλεγμάτων και φυλακίων.
Κατά την διάρκεια της λειτουργίας των, υπολογίζεται ότι πέρασαν από το νησί περίπου 100.000χιλ άνθρωποι.
Από εδώ πέρασαν και μερικά ονόματα τρανταχτά, άξιων τέκνων της χώρας μας, όπως ο Μ. Θεοδωράκης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Τάσος Λειβαδίτης κ.α.
Υπήρξε περίοδος (το 1948) που ο πληθυσμός του νησιού, έφτασε τις 20.000χιλ.κρατουμένους.
Το νησί εγκαταλείφθηκε το 1961 και στη συνέχεια λεηλατήθηκαν όλες οι εγκαταστάσεις και αποξυλώθηκαν όλα τα υλικά που ήταν δυνατόν να επαναχρησιμοποιηθούν.
Στις 16 Μαϊου του 1089, η υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, με διάταγμα, χαρακτηρίζει ως ιστορικό τόπο, όλο το νησί της Μακρονήσου, καθώς και ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία, όλα τα κτήρια των στρατοπέδων του νησιού.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα του δευτέρου, οι εξόριστοι ζούσαν μέσα σε τσαντίρια, εκτεθειμένοι στους αέρηδες, το κρύο η την αβάσταχτη ζέστη, υποφέροντας από πείνα και δίψα.
Επίσης ότι υποβάλλονταν σε πολλές μεθόδου καταναγκασμού και βασανιστηρίων για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Κυρίως όμως επικεντρώθηκε στην προσχεδιασμένη επιχείρηση «εξέγερσης» του Α΄ τάγματος που αποτελεί μια απ’ τις φρικιαστικότερες δοκιμασίες στις οποίες υποβλήθηκαν οι κρατούμενοι, αφού έζησαν οργανωμένες ομαδικές εκτελέσεις και κακοποιήσεις συντρόφων τους το 1948.
Στη συνέχεια επισκεφτήκαμε το θέατρο και την εκκλησία του Α΄Τάγματος, είδαμε το βοτσαλωτό μνημείο και προχωρήσαμε νότια προς τις εγκαταστάσεις του Β΄ΕΤΟ και του Γ΄ΕΤΟ, στον όρμο του Αγκάλιστρου, που πραγματικά θυμίζει αγκαλιά… Το πόσο αγκαλιά ήταν για τους φυλακισμένους… βέβαια δεν μπορώ να το φανταστώ… Είναι ένας απάνεμος όρμος με πολλή όμορφη αμμουδιά….
Εδώ σταθήκαμε σε περίοπτη θέση και αγναντεύαμε τις ολούθε τριγύρω μας λεηλατημένες εγκαταστάσεις… αλλά και την ομορφιά του τόπου, μέχρι τη μύτη, στο νοτιότερο σημείο του νησιού όπου στέκει ετοιμόρροπος… ένας φάρος.
Συνεχίσαμε την πορεία μας μέχρι το φάρο και κατά την επιστροφή, χωριστήκαμε σε δυο ομάδες. Η πρώτη πήρε την ανηφόρα για την κορυφογραμμή και επιστροφή στο μόλο και η άλλη θα γυρίζαμε απ’ τα ίδια, με μια στάση για μπάνιο στον Αγκάλιστρο, στην όμορφη παραλία του.
Μετά την επιστροφή μας απ’ το νησί, άλλοι πήγαν για μπάνιο και όσοι θα μέναμε στο κάμπινγκ, στήσαμε τις σκηνές μας και ετοιμαστήκαμε για την μουσική βραδιά, αφιερωμένη στον μεγάλο ρεμπέτη, Μάρκο Βαμβακάρη, που θα δινόταν στην πισίνα του ξενοδοχείου «Σαρόν», όπου διέμενε μεγάλος αριθμός συντρόφων μας.
Η μουσική βραδιά δεν είχε και την αναμενόμενη επιτυχία… Τι έφταιξε? Κατά την γνώμη μου ο χώρος δεν ήταν και ο καλύτερος για τέτοιου είδους εκδηλώσεις… και τα ηχητικά συστήματα δεν ήταν τα ενδεδειγμένα για τον χώρο, με αποτέλεσμα να μην ακούμε οι περισσότεροι, τους ομιλητές, που μάταια προσπαθούσαν να μας «βάλουν», στους «μουσικούς δρόμους», του μεγάλου καλλιτέχνη.
Επίσης το φαγητό ήταν χάλια… καθώς ο εν λόγω χώρος του ξενοδοχείου διαθέτει μπάρ για τους θαμώνες και όχι εστιατόριο… Οι υπεύθυνοι βέβαια του καταστήματος, προθυμοποιήθηκαν… να μας εξυπηρετήσουν… αλλά δεν τα κατάφεραν και τόσο καλά… Τέλος πάντων όμως νηστικοί δεν μείναμε… και κάποιοι ρίξαμε και τους χορούς μας… Δόξα τω Θεώ!…
Την Κυριακή το πρωί, επισκεφτήκαμε το Ορυκτολογικό Μουσείο του Λαυρίου, που στεγάζεται σε ένα πέτρινο, καλαίσθητο κτήριο, πολύ μικρό σε διαστάσεις, που έχει σωθεί από τα γραφεία της «Μεταλλευτικής Εταιρίας Λαυρίου», που είχε εδώ τις εγκαταστάσεις της. Απ’ τα πέντε «πλυντήρια» μεταλλεύματος που υπήρχαν εδώ, σώζεται ένα ολόκληρο, χωρίς σκεπή και ένα ερειπωμένο…
Μια πληγή, μια κατάρα, που δέρνει το ελληνικό κράτος από την ανασύστασή του… και εδώ. Δηλαδή όταν ένα εργοστάσιο η μια επιχείρηση κρατική, σταματήσει την λειτουργία της για διάφορους λόγους… οι εγκαταστάσεις της αφήνονται στο έλεος… του χρόνου και των ανθρώπων που τις λεηλατούν και σιγά-σιγά τις μετατρέπουν σε σκουπιδότοπο…
Θα μπορούσε ο δήμος του Λαυρίου να διατηρήσει αυτά τα κτήρια όρθια, να αλλάξει την χρήση τους, η να κάνει «ένα πάρκο» όλη την περιοχή των εγκαταστάσεων, ένα πάρκο επισκέψιμο από σχολεία και κόσμο που θα ήθελε να μάθει τι είναι τα μεταλλεία και πως γίνεται η εξαγωγή των διαφόρων μετάλλων.
Επίσης μια καλή ιδέα, κατά την γνώμη μου, θα ήταν να χρησιμοποιηθούν οι εγκαταστάσεις στην Μακρόνησο σαν φυλακές του ποινικού δικαίου… μιας και δεν θα χρειάζονταν και ιδιαίτερες μετατροπές… αφού φυλακές ήταν…. Έτσι θα γλύτωνε από τα έξοδα να φτιάξει καινούριες φυλακές.
Αλλά ποιός θα σκέφτονταν, μέσα στην «αντάρα»… των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, τι είναι καλό… για το δημόσιο συμφέρον….
Αφού ακόμα και τώρα, που έχουν περάσει από τότε πενήντα χρόνια… δεν μπορεί το κράτος να αξιοποιήσει τα πάμπολλα κτήρια που του ανήκουν, για να ξεχρεωθεί… π.χ όπως οι Ολυμπιακές εγκαταστάσεις, το παλιό αεροδρόμιο στο Ελληνικό, τα κτήρια της Ε.Σ.Α πίσω απ’ το Ν.Ι.Μ.Τ.Σ και άλλα που δεν γνωρίζω…
Δεν μπορεί το ελληνικό δημόσιο να διαχειριστεί και να αξιοποιήσει την περιουσία του και τον πλούτο του… δυστυχώς…παρά τους δυο αιώνες ζωής που έχει…
Το μουσείο είναι εκπληκτικό για το πλήθος των εντυπωσιακών, σε μέγεθος, ποικιλότητα και την πανδαισία των χρωμάτων και των σχεδίων των εκθεμάτων. Είναι μια τρέλα!… Είναι το πρώτο ορυκτολογικό μουσείο που είδα και δεν πιστεύω ακόμα στον πλούτο που κρύβει ο πλανήτης μας στα σπλάχνα του…
Υπεύθυνος του μουσείου είναι ο Νίκος Βουρλάκος, συγγραφέας και ποιητής και ορυκτοθήρας, όπως και άλλοι κάτοικοι της περιοχής. Αγόρασα και ένα βιβλίο του, με τίτλο «Ορυκτοθήρες», ένα σχεδόν αυτοβιογραφικό βιβλίο, που το διάβασα εν μια νυκτί, και το βρήκα πολύ ενδιαφέρον… Σε βάζει στο κλίμα των στοών και των ορυκτών με ωραιότατες περιγραφές προσωπικών του εμπειριών… Άσε που μαθαίνεις τα ονόματα πολλών ορυκτών και τι χρώμα έχει το καθένα και τα ονόματα όλων των στοών της περιοχής…
Όταν σταμάτησαν να λειτουργούν οι μεταλλευτικές εταιρίες στο Λαύριο, πολλοί κάτοικοι της περιοχής, άρχισαν να μπαίνουν στις στοές και να βγάζουν καταπληκτικά ορυκτά, που τα φύλαγαν στα σπίτια τους… για διακοσμητικούς λόγους. Μέχρι που «πλάκωσαν» οι ξένοι ορυκτοθήρες και συλλέκτες ορυκτών, που είχαν ακούσει ότι η περιοχή βρίθει… από σπάνια… ορυκτά και άρχισε τότε ένα προσοδοφόρο αλισβερίσι…. χωρίς προηγούμενο.
Το Λαύριο πήρε το όνομά του από την αρχαία λέξη ΛΑΥΡΟΝ,(λεξικό Ησύχιου) που σήμαινε το ασήμι, τον άργυρο και επειδή στην περιοχή υπήρχαν από την αρχαιότητα κοιτάσματα θειούχου μολύβδου με ψήγματα αργύρου καθώς και εγκαταστάσεις εξαγωγής μολύβδου και αργύρου.
Και τον μεν μόλυβδο τον χρησιμοποιούσαν σαν συνδετικό υλικό στους κίονες των ναών και των κτισμάτων με περιστύλια, τον δε άργυρο για την κατασκευή νομισμάτων.
Είναι γνωστά τα περίφημα ασημένια (αργυρά) τετράδραχμα των Αθηναίων, που στην εποχή της ακμής της Αθήνας ήταν περίπου ότι είναι στις μέρες μας το δολάριο η το ευρώ.
Επίσης ότι με αυτά τα τετράδραχμα, έφτιαξε ο Θεμιστοκλής τις 200 τριήρεις και αντιμετώπισε τους Πέρσες στην Σαλαμίνα και εν ολίγοις ο «Χρυσούς αιών» του Περικλέους, ούτε λίγο ούτε πολύ, οφείλεται στο ασήμι που βρέθηκε στο Λαύριο…
Από τα λεγόμενα του ξεναγού μας Βασίλη, μάθαμε πως απ’ τα μεταλλεία του Λαυρίου, απ’ την αρχαιότητα ως τα σύγχρονα μεταλλεία, που έκλεισαν στα μισά του περασμένου αιώνα, πρέπει να εξορύχτηκαν περίπου 20 τόνοι αργύρου….
Στη συνέχεια ξεναγηθήκαμε από το Βασίλη στον αρχαίο δήμο Θορικού, που βρίσκεται στην δυτική πλαγιά του λόφου Βελατούρι. Από τον οικισμό σώζονται το θέατρο, μέρη του οικισμού, και των εγκαταστάσεων, όπου γινόταν η επεξεργασία των μετάλλων, ένας τετράγωνος πύργος του 4ου αιώνα, τα νεκροταφεία και το ιερό της Δήμητρας και της Κόρης.
Το θέατρο του Θορικού θεωρείται το αρχαιότερο στον ελληνικό χώρο και μοναδικό για το ιδιόμορφο ελλειψοειδές σχήμα του και είναι του 6ου αιώνα π. Χ. Στην ανατολική πλευρά του υπάρχει μια μεγάλη αίθουσα, με θρανίο σκαμμένο στο βράχο, που ήταν πιθανώς τόπος συγκέντρωσης και στην δυτική του πλευρά υπήρχε ένα σπίτι με πεντάκλινο ανδρώνα(αίθουσα συμποσίων).
Και παραδίπλα είδαμε και το πρώτο «πλυντήριο» μεταλλεύματος και πιο πέρα την πρώτη «Μπούκα», την πρώτη στοά.
Στη συνέχεια επισκεφτήκαμε στην Καμάριζα τα αρχαία «πλυντήρια» και τις εντυπωσιακές, πολύ καλά στεγανοποιημένες δεξαμενές, και έπειτα μπήκαμε και σε μια στοά, που βγάζει στο «Πηγάδι του Σερπιέρη», διάρκειας πήγαινε- έλα, μιάμισης ώρας.
Ακολούθησε φαγητό σε ταβέρνα στο χωριό όπου σε βάθρο σε παρακείμενη πλατεία υπήρχε το μπρούτζινο άγαλμα του μεταλλωρύχου, με το καλέμι στο χέρι.
Αργότερα κατεβήκαμε στον Αγ. Κυπριανό για κολύμπι και κατά το ηλιοβασίλεμα βρεθήκαμε στο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο όπου απολαύσαμε τον μαγευτικό αποχαιρετισμό του ήλιου… ανάμεσα σε πλήθος τουριστών που κατέκλυσαν τον ιερό βράχο για να «ζήσουν»… και αυτοί αυτό το «ιδιαίτερο»… ηλιοβασίλεμα.
