Ταξιδεύοντας στο χώρο και στο χρόνο
Η βόρεια Μικρά Ασία, δηλαδή τα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου, από το Βόσπορο ως την αρχαία Κολχίδα , είναι ένας τόπος αποκομμένος από την άμεση και την ευρύτερη περιφέρεια του, λόγου δυσμενών γεωφυσικών συνθηκών. Τραχύτατα όρη φτάνουν ως τη θάλασσα . Όλη η δυτική πλευρά είναι φραγμένη από τα βουνά της Παφλαγονίας. Κι όλη η ανατολική από τις πανύψηλες Ποντιακές Άλπεις.
Η περιοχή της Σαμψούντας είναι το μόνο πεδινό τμήμα της ορεινότατης παραθαλάσσιας ζώνης.
Δεκάδες φουσκωμένα ποτάμια κι εκατοντάδες χείμαρροι χαρακώνουν τις πλαγιές των βουνών που αντικρίζουν τη θάλασσα. Βαθιά φαράγγια, βράχοι, κορφές ατελείωτες, χαμένες στα σύννεφα. Όγκοι απροσπέλαστοι, εχθρικοί θάλασσα δίχως ακροθαλασσιά. Γκρεμοί, δάση και βάραθρα στο κύμα. Φύση που αποτρέπει και υποτάσει τον άνθρωπο.
Μόνο όταν γνωρίσεις αυτόν τον τόπο μπορείς να καταλάβεις πως εξηγείται το απαράμιλλο ποντιακό πείσμα, η θέληση και το θάρρος που χαρακτηρίζουν τον πολιτισμό του πιο απομακρυσμένου τμήματος της Ελληνικής Διασποράς. Το κλειδί λοιπόν για την αποκάλυψη του μυστικού που βαστά αυτός ο χώρος είναι η δυναμική παρέμβαση των Ελλήνων στη γεωγραφική πραγματικότητα, ο διαρκής τους αγώνας για την τιθάσευση των στοιχείων της φύσης, ο ανεξάντλητος πλούτος της ψυχής τους που αντιτάχθηκε στο μοιραίο και ανέτρεψε αναπόφευκτα ιστορικά δεδομένα, κυριαρχώντας οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά στην ιστορία ενός τόπου που βρίσκεται πέρα από τα φυσικά όρια της Ελληνικής ακτίνας επιρροής.
Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, αρκετά πράγματα έχουν αλλάξει και αλλάζουν καθημερινά με ταχύτατους ρυθμούς. Όμως ο τόπος όλος, το τοπίο, τα παραφθαρμένα τοπωνύμια, τα μνημεία και τα βράχια, τα σπίτια, τα σχολεία, τα λιθάρια και τα ορεινά βοσκοτόπια, οι κάβοι, οι φάροι, τα ερείπια των εκκλησιών, τα κελύφη των μοναστηριών και τα χαρακωμένα πρόσωπα των αγίων μιλούν γι’ αυτούς που δεν βρίσκονται πια εκεί. Γι’ αυτούς που κάποτε, μεταμόρφωσαν την άγρια φύση, για να προσαρμοστούν στη μοναδικότητά της. Γι’ αυτούς που κράτησαν τον τόπο κι ανέδειξαν την πολυσχιδή σημασία του.
Τι πιο ιδανικός τόπος λοιπόν, για ένα ταξίδι ορειβατικό και πολιτιστικό.
Το δικό μας ταξίδι ξεκίνησε από τα υψίπεδα της Ανατολίας. Ένας χώρος συγκλονιστικός. Προϊστορικός, αρχαίοι, μεσαιωνικοί πολιτισμοί, παλαιότατα έθνη και μετακινούμενοι λαοί που χάθηκαν. Και όμως πέρα από όλα αυτά που φορτίζουν τόσο έντονα τη διάφανη ατμόσφαιρα, το ίδιο το οροπέδιο, με την απεραντοσύνη του και την απέριττη ομορφιά του, εξακολουθεί να λειτουργεί καταλυτικά για τον άνθρωπο.
Εργερούμ , η βυζαντινή θεοδοσιούπολη με το κάστρο στο κέντρο της πόλης και θαυμάσια μνημεία των Σελτζούκων, 1950 μέτρα πάνω από τη θάλασσα, η ψηλότερη πόλη της Τουρκίας. Πεζοπορία στην οροσειρά Ντουμλού αναζητώντας τις πηγές του ποταμού Καράσου παραποτάμου του Ευφράτη. Καρς στα βορειοανατολικά σύνορα της Τουρκίας . Η περιοχή θεωρείται σχεδόν συνώνυμη ‘’ενός τόπου πολύ μακρινού, όπου μάλιστα κάνει υπερβολικό κρύο και παγωνιά’’. Κύριο χαρακτηριστικό της πόλης, τα ρωσικής τεχνοτροπίας κτίρια και εκκλησίες και το επιβλητικό κάστρο της εποχής των Σαλτούκων (12ος αιών).
Βρισκόμαστε βέβαια στην περιοχή της ‘’ πάλαι ποτέ ‘’ Αρμενίας. Στα σημερινά λοιπόν σύνορα των δύο χωρών, 50 χιλ. από το Καρς, η μεσαιωνική Αρμενική πόλη Ανί με μνημεία που μιλούν για ιστορία χιλιάδων ετών.
Αφήνοντας τα οροπέδια της Ανατολίας, προσεγγίσαμε τις Ποντιακές Άλπεις από τη νότια πλευρά, περπατήσαμε σε πανέμορφα δάση με ονειρικές λίμνες στην περιοχή Σαβσάτ, λίμνη Καραγκιόλ . Βρεθήκαμε στα παρχάρια των Ποντίων ή Λιαϊλάδες ή Λιβαδοτόπια ,δηλαδή στα οροπέδια που εκτείνονται στις ανώτατες υπώρειες και πλαγιές των ποντιακών άλπεων, σε υψόμετρα από 1500 μέχρι 2500 μέτρα, όπου μετοίκιζαν οι κάτοικοι των παραθαλάσσιων περιοχών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Και σιγά-σιγά ανεβαίνοντας και κερδίζοντας ύψος κατασκηνώσαμε σε μέρη μοναδικής ομορφιάς, οροπέδιο Ντιλμπέρ Ντοιζού (2,840 μ.), περιτρυγιρισμένοι από ψηλές κορφές, μηζίκια διαφόρων σχημάτων και αποχρώσεων, αγριολούλουδα που απρόσμενα έκαναν την εμφάνιση τους ανάμεσα στις σχισμές των βράχων, μώβ, κίτρινα, κόκκινα και ξαφνικά κάτι γαλάζιο, μια λίμνη στα 3,435 μέτρα, μια αλπική λίμνη, όπου οι ακτίνες του ήλιου λαμπήριζαν στα ήρεμα νερά της, ένα μικρό θαύμα της φύσης, το οποίο σε καλούσε να λουστείς στα παγωμένα νερά της. Δύσκολο να αντισταθείς … Βρισκόμαστε βέβαια στην οροσειρά Κατσκάρ, όπου την κορυφή της στα 3,937 μέτρα, πάνω από την λίμνη Ντενίζ-Γκιολού, κατέκτησαν οι πιο ανθεκτικοί ορειβάτες μας. Με πόνο ψυχής κατηφορίζουμε για την κατασκήνωση, αλλά και εδώ δεν περνάμε άσχημα… αφού έχουμε τους καταπληκτικούς οδηγούς μας να μας φροντίζουν. Είμαστε ακόμα στη νότια πλευρά του βουνού, αλλά πρέπει να βρούμε το πέρασμα και να βρεθούμε στη βόρεια. Μαζεύουμε λοιπόν τα υπάρχοντα μας και με τη βοήθεια των συμπαθητικών τετράποδων φίλων μας ξεκινάμε μια πολύ ωραία διάσχιση περίπου 9 ωρών. Περνώντας το πέρασμα Ναλέτλεμέ, στα 3,200 μέτρα, κατηφορίζουμε και κατασκηνώνουμε στις όχθες μιας άλλης μικρής μαγευτικής λίμνης την Καράντενοζ Γκιολού στα 2,840 μέτρα.
Οι αντανακλάσεις στο νερό των γύρω υψωμάτων, καθώς και τα σύννεφα που ανεβαίνουν από τη Μαύρη θάλασσα και σιγά-σιγά μια μας καλύπτουν, μια απομακρύνονται δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μυστηρίου, Μαγεία !!!
Εδώ όμως ο καλός θεός … των Ελλήνων, των Τούρκων … ή και των δύο μαζί … έχει μοιράσει απλόχερα πολλά καλά. Το πρωί καθώς ανεβαίνουμε λίγο πιο ψηλά ανακαλύπτουμε και άλλες λίμνες και φτάνοντας σε ένα διάσελο αντικρίζουμε μπροστά μας τον εντυπωσιακό παγετώνα κάτω από την κορυφή. Από κάτω μας ένα τεράστιο καζάνι που βράζει στέλνει τους ατμούς του, οι οποίοι μας κρύβουν τη θέα του παγετώνα και της κορυφής και ξαφνικά την επόμενη στιγμή αποσύρονται και μας επιτρέπουν να συνειδητοποιήσουμε πόσο τυχεροί είμαστε που μπορέσαμε και φτάσαμε εδώ και γίναμε και εμείς έστω και για λίγο μέρος αυτού του μεγαλείου της φύσης.
Η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει. Την επόμενη μετά από μια ανήσυχη νύχτα με βροντές και βροχή, ίσως το βουνό θέλει την ησυχία του … κατηφορίσαμε μέχρι του σημείου όπου ένας χωματόδρομος να μεταφερθούμε οδικώς πλέον στο ελατοσκέπαστο Αϊντερ στα 1000 μέτρα. Εδώ η φύση οργιάζει, ιαματικά νερά, καταρράχτες, χείμαρροι, ποτάμια. Στη συνέχεια μια μικρή στάση για πλατσούρισμα στον ποταμό Φουρτούνα, επίσκεψη στο μυστηριώδες… κάστρο Ζίλκαλέ, μάλλον βυζαντινό κτίσμα και ‘’ θάλαττα θάλττα ‘’. Αξένος – Εύξεινος Πόντος. Μαύρη Θάλασσα- Κουρά Ντενίζ.
Η ιστορία μας κυνηγά …
Όφις, Σούρμενα, Ριζαίο , Τραπεζούς, Κερασούς, Κοτύπρο, Σαμψούντα. Τώρα το βλέμμα αναζητά να ξεχωρίσει ότι έχει απομείνει. Στην Τραπεζούντα η αρχαιοελληνική, ρωμαϊκή ακρόπολη, η βυζαντινή Άνω Πόλις. Ο Μανουήλ Α΄ ο Μέγας Κομνηνός έκτισε τον πελώριο ταφικό ναό της Αγίας Σοφίας. Βυζαντινές εκκλησίες, παλιά ελληνικά σπίτια στο εμπορικό κέντρο της πόλης. Ανώνυμα σπίτια των αρχών του 20ου αιώνα. Ακροκέραμα, ακρωτήριο, κίονες και κιονόκρανα, αετώματα, αγάλματα. Όλες οι προσόψεις σηματοδοτούν με τον τρόπο τους, τους καιρούς που πέρασαν πια.
Το ‘’ φροντιστήριο’’ που εγκαινιάστηκε το 1902. Αλλά και αρχοντικά, Καπαγιαννίδη, Φωστηρόπουλου σήμερα μουσείο. Κερασούντα, Ναός του Αγίου Νικολάου του 18ου αιώνα και αυτός λειτουργεί σα μουσείο. Και πάλι στα ορεινά, 43 χιλ. από την Τραπεζούντα σκαρφαλωμένο στην απότομη πλαγιά του όρους Μελά, στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά. Το βουνό είναι μαγευτικό. Το δάσος άγριο, το τοπίο σε συνεπαίρνει. Σε λίγο η ομίχλη που κατεβαίνει θα σκεπάσει τα πάντα. Και από εδώ μέσω του ομιχλώδους φοβερού περάσματος της Ζύμανας στα 2,024 μ. , την Αργυρούπολη σημερινό Γκιουμουσχανέ. Τόπος με πλούσια μεταλλεία, βασική πηγή εσόδων της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Στις γύρω κορφές τα ερείπια των εντυπωσιακών Βυζαντινών οχυρών της ακριτικής Μεσοχαλδαίας και στην παλαιά γειτονιά του Αγίου Γεωργίου από τα παράθυρα των ερειπίων του Μητροπολιτικού ναού ξεπροβάλουν χαμηλά στην κοιλάδα οι τεράστιες πολυκατοικίες σήμα κατατεθέν της σύγχρονης Τουρκίας. Στη συνέχεια βρεθήκαμε στην Αμάσεια, όπου το Μιθριδατικό βασίλειο του Πόντου (300 π.χ.). Τα σπίτια με τους εξώστες πάνω στο ποτάμι, σύρριζα στο βράχο όπου βρίσκονται οι μεγαλοπρεπείς Λαξευτοί τάφοι των Μιθριδατών και τα τείχη που ανηφορίζουν ως την ακρόπολη , τα οποία χτίστηκαν την Ελληνιστική περίοδο, δικαιώνουν το γεωγράφο Στράβωνα που έγραψε πως η ιδιαίτερη του πατρίδα είναι ‘’ πασών πλείστη και αρίστη ‘’.
Φτάσαμε στη Σαμψούντα τελευταίο σταθμό του ταξιδιού μας, και εδώ θέλει πολύ προσπάθεια για να βρεις ότι έχει απομείνει από την Ελληνική συνοικία της Αγίας Τριάδας. Η πόλη έχει γιγαντωθεί. Καθώς σουρουπώνει και τα σύννεφα συνεχώς αλλάζουν σχέδια και χρώματα, από την παραλία όπου ο Μουσταφά Κεμάλ Πασάς, μετέπειτα Ατατούρκ, στις 19 Μαϊου 1919, αποβιβάστηκε στην πόλη , αποχαιρετίσαμε την Τουρκία.
Μοναδικές στιγμές
Ξέχωρες ώρες
12 – 26 Αυγούστου 2014
‘’ Να γυρίζεις τη γής,
Να βλέπεις – να βλέπεις
Και να μη χορταίνεις –
Καινούργια χώματα και
Θάλασσες και ανθρώπους
Κι ιδέες και να τα βλέπεις
Όλα σα για πρώτη φορά,
Να τα βλέπεις όλα σα
Για τελευταία φορά,
Με μακρόσυρτη ματιά,
Κι έπειτα να σφαλνάς
Τα βλέφαρα και να
Νοιώθεις τα πλούτη να
Κατασταλάζουν μέσα σου
Ήσυχα, τρικυμιστά,
Όπως θέλουν, ωσότου
Να τα περάσεις από την
Ψιλή κρισάρα του ο
Καιρός, να κατασταλάξει
Το ξαθέρι απ’όλες τις
Χαρές και τις πικρές σου.
Τούτη η αλχημεία της
Καρδιάς είναι θαρρώ
Μια μεγάλη αντάξια
Του ανθρώπου ηδονή ‘’.
τονα τη διαφαν, παλαιότατα έθνη ρεμο
