Χίος με Ε.Π.Ο.Σ. Φυλής 09/2014
ΧΙΟΣ ΜΕ ΦΥΛΗ
9-2014
Όρθρου βαθέος… του Σαββάτου της 29ης Αυγούστου και εμείς καμιά σαρανταπενταριά ορειβάτες, μ’ ένα σωρό «μπαγκάζια»… αποβιβαζόμασταν στο σχεδόν έρημο… λιμάνι της Χίου.
Αμέσως κατευθυνθήκαμε στον μοναδικό ανοικτό «καφενέ» του λιμανιού, που στεγάζεται σ’ ένα όμορφο νεοκλασικό σπίτι και όπου οι αγουροξυπνημένοι εργαζόμενοι μόλις είχαν ξεφουρνίσει… το πρώτο ταψί με μπουγάτσες!…
Ακολούθησε μια πρώτη βόλτα, στην επίσης έρημη… από κόσμο, κεντρική πλατεία της Χώρας και στην «Απλωταριά»… (έτσι ονομάζεται ο κεντρικός εμπορικός δρόμος της Χώρας).
Εδώ θαυμάσαμε με την ησυχία μας… περίφημα αρχοντικά με βοτσαλωτές αυλές, όπως αυτό που στεγάζει την βιβλιοθήκη «Αδαμάντιος Κοραής», την τρίτη σε μέγεθος βιβλιοθήκη της χώρας, με 250.000χιλ.τόμους και άλλα που στεγάζουν σχολεία της Χώρας και σχολές του πανεπιστημίου «Αιγαίου».
Επίσης είδαμε την μνημειακή Κρήνη του Καπουδάν-πασιά, το «Ομήρειο» πολιτιστικό κέντρο, την Μητρόπολη με την θαυμαστή βοτσαλωτή αυλή, μερικά μικρά εκκλησάκια, διάσπαρτα τριγύρω και ένα τεράστιο μακρόστενο κτήριο, που έμοιαζε εξωτερικά με οθωμανικά λουτρά, που έχει γίνει Πινακοθήκη.
Κατά τις εφτά η ώρα ήλθε το λεωφορείο και ξεκίνησε η ξενάγησή μας στο νησί.
Και φυσικά… πρώτος προορισμός, ο μυροβόλος… Κάμπος της Χίου με τα αναρίθμητα βενετσιάνικα αρχοντικά (περί τα 250) και τα περιβόλια τους, με τις ψηλές πέτρινες μάντρες, όλα κτισμένα με την περίφημη «Θυμιανούσικη» πέτρα, με τα γήινα χρώματα. Είναι ξακουστά τα χιώτικα μανταρίνια, πορτοκάλια, νεράντζια, κίτρα, λεμόνια και η χιώτικη μαστίχα, που δεν βγαίνει πουθενά αλλού στον κόσμο.
Ξεναγός μας ο Γιώργος, ο γυμναστής, που συνταξιούχος πια, έχει οργανώσει μια μικρή ομάδα, ντόπιων εθελοντών, η οποία προσπαθεί να «ζωντανέψει» τα παλιά μονοπάτια του νησιού, πετρόκτιστα και μη, που συνέδεαν τα χωριά με την Χώρα.
Ο Γιώργος είναι μακεδόνας, από τις Σέρρες. Πρωτοδιορίστηκε στην Βολισσό και ρίζωσε εδώ για τα καλά … καθώς εδώ γνώρισε την γυναίκα του τη Φιλία, μια ψηλή, όμορφη γυναίκα, όπως και εκείνος άλλωστε και έχουν δυο κόρες τις παντρειάς…
Αγαπάει δε την δεύτερη πατρίδα του τόσο πολύ… και πασχίζει με λόγια και κυρίως με έργα, για την ανάδειξη και την καλώς εννοούμενη αξιοποίηση του νησιού. Και το είδαμε με τα μάτια μας… και τα αυτιά μας… Με πόση αγάπη μας μιλούσε για τον τόπο και τι δουλειά έχει κάνει, με την ομάδα του, στα μονοπάτια… Επίσης ήταν όλες τις μέρες μαζί μας και οι ξεναγήσεις του περίφημες… ήξερε τα πάντα για το νησί και «πονούσε»… για τον τόπο… το έβλεπες!…
Εν συνεχεία επισκεφτήκαμε το σημαντικότερο και επιφανέστερο βυζαντινό μνημείο του νησιού, την «Νέα Μονή».
Κτίστηκε το 1047, σε αθέατη από την θάλασσα θέση, σε μια κοιλάδα, με πλούσια βλάστηση, στα 640μ. από τον αυτοκράτορα Μονομάχο Βασίλειο, με πρότυπο, λαμπρό ναό της Βασιλεύουσας και φημίζεται για τα ψηφιδωτά της.
Είναι φρουριακού τύπου και προστατευόμενο μνημείο της YNESCO. Σήμερα σώζονται, το Καθολικό,(μνημείο εξαίρετης αρχιτεκτονικής και τέχνης) η Τράπεζα, η Κινστέρνα, το Καμπαναριό, ο Άγ. Λουκάς, ναός του κοιμητηρίου και μέρος των κελιών και των τειχών.
Επί ακμής του, φιλοξενούσε 800 μοναχούς και είχε στην κατοχή του, μεγάλη κτηματική περιουσία.
Εντυπωσιακή η Τράπεζα της Μονής, με το μεγάλο περίτεχνο πέτρινο τραπέζι, επενδυμένο με μαρμαροθετήματα, όπου παρακολουθήσαμε βιντεοσκοπημένη την ιστορία της Μονής.
Στο μουσείο της Μονής, είδαμε ελάχιστα πράγματα που διασώθηκαν, από τους θησαυρούς αυτής, και είναι χρυσοκέντητα μεταξωτά άμφια, σταυροί, δισκοπότηρα, ευαγγέλια, εικόνες και ένα τεράστιο ολομέταξο χαλί, που η τέχνη της ύφανσής του δεν διασώθηκε.
Από την Νέα Μονή, ανηφορίσαμε, μέσω πετρόχτιστου καλογερικού μονοπατιού, για την Μονή των Αγίων πατέρων, που βρίσκεται ψηλότερα και όπου ασκήτεψαν οι τρείς μοναχοί, Νικήτας, Ιωνάς και Ζαχαρίας, οι οποίοι προφήτευσαν, ότι ο Μονομάχος, που εκείνη την εποχή ήταν εξόριστος στο νησί, θα γίνει κάποια στιγμή… αυτοκράτορας του Βυζαντίου.
Και αυτή η προφητεία, που επαληθεύτηκε, έγινε η αιτία για το κτίσιμο αυτής, με αυτοκρατορική χορηγία και με την εξαίρετη αρχιτεκτονική και τέχνη της εποχής εκείνης, που ήταν τα ψηφιδωτά και ο σταυροειδής ρυθμός μετά τρούλου.
Μετά από πεζοπορία μιας ώρας φτάσαμε στη παραπάνω Μονή που το καθολικό της είναι κτισμένο σε μια σπηλιά και μπαίνοντας δροσιστήκαμε… για τα καλά, καθώς έκανε πολύ ζέστη.
Εδώ υπάρχει ένας μοναχός και φιλοξενηθήκαμε αβραμιαία θα έλεγα… με την βοήθεια βέβαια και δυο κυριών, που και τι δεν μας τράταραν… σύκα ξερά, κουρκουμπίνια(μελομακάρονα αμέλωτα), τσίπουρο, ξηροκάρπια και εξαιρετική «σούμα» (τσίπουρο από απόσταξη ξερών σύκων. Ότι καλό βγάζει ο τόπος!… Φεύγοντας, πήραμε και μαζί μας για το δρόμο…
Αφού ανασάναμε… πήραμε το δρόμο για την κοιλάδα του Φα, που την διασχίσαμε από το κτιστό πέτρινο καλοφτιαγμένο μονοπάτι, που έγινε επί τουρκοκρατίας και καταλήξαμε στο χωριό Λιθί που από ψηλά έμοιαζε με ζωγραφιά… με την όμορφη παραλία, όπου κολυμπήσαμε και φάγαμε, κάτω απ’ τ’ αρμιρίκια της.
Αργά το απόγευμα φτάσαμε στην προσκοπική κατασκήνωση στη θέση «Μάναγρος», 2 χιλ. απ’ την Βολισσό, όπου και κατασκηνώσαμε για 9 μέρες.
Την Κυριακή, συνεργασία με την εθελοντική Ομάδα διάνοιξης Μονοπατιών Χίου, σε συμβολικό καθαρισμό, μέχρι το μεσημέρι, του παλιού ιστορικού μονοπατιού Βολισσός- Μονή Μουνδών.
Κατάληξη σε ειδυλλιακή ταβέρνα, με πλατάνια και τρεχούμενα νερά, όπου μας προσφέρθηκαν εκλεκτοί τοπικοί μεζέδες, με πολύ μπίρα, σούμα και άλλα ποτά.
Σημειωτέον ότι η Χίος διαθέτει, πέρα από την ξακουστή και μοναδική μαστίχα, τα αρωματικά μανταρίνια, τα πορτοκάλια, τα λεμόνια, τα νεράντζια, τα κίτρα, τα σύκα, τις ελιές, το λάδι, τσίπουρο, σούμα, σουμάδες, πορτοκαλάδες, λεμονάδες, καλούτσικη… θα έλεγα τοπική μπύρα και ποιοτικά κρασιά, καθώς τα τελευταία χρόνια, έγινε μια σοβαρή προσπάθεια, αναβίωσης του χιώτικου αμπελώνα με τις τοπικές ποικιλίες.
Τα χιώτικα κρασιά ήσαν ξακουστά, από την εποχή του Ομήρου ακόμα… Η ομηρική φράση «χαριέστατος ο χίος οίνος και του χίου, ο Αριούσιος», τα λέει όλα…
Το απόγευμα κολυμπήσαμε στην μεγάλη, πεντακάθαρη, αμμουδερή παραλία, λίγο πιο έξω απ’ την κατασκήνωση και μετά επισκεφτήκαμε την Βολισσό, με τα γραφικά σοκάκια, το εντυπωσιακό κάστρο, τα αρχοντικά και τις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες της.
Την Δευτέρα, ορειβάτες και πεζοπόροι, με το λεωφορείο, προωθηθήκαμε ως το χωριό Φυτά 460μ.
Από εδώ ξεκινήσαμε την ανάβαση στο Πελινναίον όρος (1.297μ.). Μετά από πεζοπορία περίπου 2 ωρών περίπου, στο μονοπάτι του Αγγέλου, βγήκαμε σ’ έναν αυχένα.
Από εδώ οι πεζοπόροι πήραν το μονοπάτι του Πέτικα που σε βγάζει στο χωριό Βίκι, σ’ ένα δίωρο.
Οι ορειβάτες ανηφορίσαμε για την πρώτη κορυφή του Πελινναίου, που λέγεται Έδελος η Κουκλιά(1.274μ.) για τους ντόπιους. Συνεχίσαμε στην κορυφογραμμή που συνδέει τις δυο κορυφές, με εξαιρετική θέα στο Αιγαίο, τα Μικρασιατικά παράλια και σ’ όλη τη Χίο και φτάσαμε στην ψηλότερη κορυφή. Λέγεται ότι εδώ υπήρχε ναός του Πελινναίου Διός.
Στην μυθολογία συνδέεται με την μονομαχία της Αρτέμιδας με τον εξαίρετο κυνηγό, Ωρίωνα, όπου φυσικά… έχασε τη ζωή του, καθώς οι θεοί όλων των θρησκειών… είναι πάντα αθάνατοι… Και οι θεοί… επειδή ήταν μεγάλος… κυνηγός τον έκαναν Αστερισμό στον ουρανό, όπου, τις έναστρες νύχτες, μπορεί κανείς να τον δει να σημαδεύει με το τόξο του… τις Πλειάδες…
Η δεύτερη κορυφή είναι βραχώδης και απόκρημνη και φέρει ένα εκκλησάκι τσίγκινο… την Αγ. Τριάδα, μπλε χρώματος… που μας παραξένεψε λιγάκι… Συνήθως τα εκκλησάκια στα νησιά του Αιγαίου είναι πέτρινα και λευκά!…
Η κατάβαση προς το Βίκι ήταν αρκετά απότομη και κράτησε κανένα δίωρο. Συνολικά περπατήσαμε περίπου 6 ώρες.
Το απόγευμα ήμασταν στην όμορφη παραλία του Γιόσωνα, που είχε και ντουζιέρες και κολυμπήσαμε στα κρυστάλλινα νερά του. Φάγαμε στην όμορφη πλατεία του χωριού Βίκι, με θέα την απόκρημνη και φοβερή… κορφή του Πελινναίου, καθώς το χωριό είναι κτισμένο στη ρίζα του.
Κατόπιν πήγαμε οδικώς στα γραφικά Καρδάμυλα, χτισμένα κάτω απ’ το λόφο, που στέφεται από το Κάστρο της Γριάς, που δεν το επισκεφτήκαμε. Κάναμε μια βόλτα στην παραλιακή συνοικία με τα καπετανόσπιτα και το μνημείο του Ναύτη.
Η Χίος είναι νησί με μεγάλη ναυτική παράδοση, αφού και σήμερα, οι περισσότερες εφοπλιστικές οικογένειες της χώρας μας κατάγονται από την Χίο(Λιβανού, Χανδρή, Λω, Λεμού, Ανδρεάδη, Πατσού, Πατέρα, Φαφαλιού, Τσάκου, Φράγκου, Ξυλά κ.α.).
Οι οικογένειες αυτές κατάγονται κυρίως από τις Οινούσες, το Βροντάδο και την Λαγκάδα.
Την παράδοση δε αυτήν, την επιβεβαιώνει και ένα γνωστό λαϊκό άσμα, που λέει: Πάρε ναυτάκι συριανό, λοστρόμο πειραιώτη, μηχανικό μυτηλινιό, τιμόνι καλαματιανό, και καπετάνιο χιώτη…
Επίσης την επιβεβαιώνει και η συνήθεια των κατοίκων της, να στολίζουν «καράβι» τα Χριστούγεννα και όχι έλατο, όπως συνηθίζεται στην άλλη Ελλάδα.
Λέγεται ακόμα πως ο Χριστόφορος Κολόμβος πέρασε από τη Χίο και πήρε χιώτες ναυτικούς και χαρτογράφους για τις εξερευνήσεις του. Κατ’ άλλους έχει καταγωγή απ’ το νησί… Στο Πυργί υπάρχουν πολλοί με αυτό το επίθετο.
Την Τρίτη, 2 του Σεπτέμβρη, εορτή του Αγ. Μάμα, προστάτη των βοσκών, και εμείς βρεθήκαμε στο ορεινό χωριό Αφροδίσια και συμμετείχαμε στο πανηγύρι… Και όταν λέμε πανηγύρι σε αιγαιοπελαγίτικο νησί, σημαίνει πλούσιο φαγοπότι και χορό. Εμείς ήμασταν μόνο στο φαγοπότι, καθώς ο χορός θα γινόταν το βράδυ.
Σ’ ένα τεράστιο στεγασμένο και περιποιημένο χώρο, είχαν στρωθεί τραπέζια για καμιά πεντακοσαριά άτομα και οι επιτετραμμένοι για την εξυπηρέτησε των πανηγυριστών, σέρβιραν τα φαγητά και τα συνοδευτικά. Όλα ήταν καλά, με κορυφαίο βέβαια, το κατσίκι με ρύζι. Και αφού αποφάγαμε πέρασε ο «επιτετραμμένος», με το πανέρι… για τον «οβολό», που ήταν βέβαια αντάξιος της προσφοράς…
Στην συνέχεια επισκεφτήκαμε την πρότυπη οινοποιητική μονάδα του «Αριούσιου» οίνου, που προσπαθεί να αναβιώσει τον περίφημο αριούσιο οίνο της αρχαιότητος, που ήταν περιζήτητος τότε.
Ξεναγηθήκαμε στις σύγχρονες εγκαταστάσεις της και δοκιμάσαμε τα κρασιά της. Ο οίνος ονομάστηκε αριούσιος, διότι τα κλήματα αναρριχόνταν σε αριές, ένα είδος βαλανιδιάς, που η Χίος βρίθει απ’ αυτό… γι’ αυτό το λόγο, στην αρχαιότητα ονομάζονταν και Αριούσα, καθώς και Πιτυούσα, λόγω των πολλών πεύκων που υπήρχαν, ιδιαίτερα στο βόρειο μέρος του νησιού.
Απ’ εδώ μετάβαση οδικώς στο χωριό Εγρήγορος, μια ολιγόλεπτη ανάπαυση, για να ξεδιψάσουμε σε φιλικό καλαίσθητο σπίτι του Γιώργου και μετά πεζοπορία μέχρι τα Αγιάσματα και την παραλία Ευτύχια, μέσα από μονοπάτι, καθαρισμένο από την χιώτικη ομάδα.
Το μονοπάτι διασχίζει μια πανέμορφη κοιλάδα με περιβόλια και ελιές, τα οποία δυστυχώς είναι εγκαταλειμμένα και οι πεζούλες άρχισαν να πέφτουν… Οι εξοχές της Χίου, λέγεται πως είναι παρόμοιες, με αυτές της Τοσκάνης… Στάση σ’ ένα εξωκκλήσι και κατάληξη στη βοτσαλωτή παραλία «Ευτύχια» όπου κολυμπήσαμε.
Στον μικρό οικισμό της παραλίας, στέκουν ακόμα ερειπωμένα τα γραφεία της Εταιρίας του Μποδοσάκη, που είχε αναλάβει την εξόρυξη και την διάθεση του αντιμονίου, που υπήρχε στην περιοχή και που σταμάτησε τις δραστηριότητές της το 1956. Τα αντιμόνιο χρησιμοποιείται κυρίως στην τυπογραφεία και είναι επικίνδυνο υλικό.
Μετά το μπάνιο, μια ομάδα περπατήσαμε, μέχρι το χωριό Κέραμος, δεν μπήκαμε μέσα… Το είδαμε από μακριά… Είναι όμορφο χωριό, κτισμένο στην πλαγιά ενός βουνού. Αρκεστήκαμε που είδαμε και τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις της Εταιρίας, κάποιες στοές, εξ’ όψεως και το κοιμητήριο του χωριού, όπου είναι θαμμένοι πολλοί κάτοικοι του χωριού, που δούλευαν στην εξόρυξη και πέθαναν από «πνευμοκονίαση».
Ανεβαίνοντας, είδαμε τις εγκαταλειμμένες εγκαταστάσεις των ιαματικών λουτρών, καθώς η περιοχή διαθέτει αξιόλογες ιαματικές πηγές, και πολλά περιβόλια με λεμονιές, κατά μήκος του Αρβανού ποταμού και αυτά παραμελημένα, λόγω του ότι ο Κέραμος έχει στις μέρες μας ελάχιστους κατοίκους και τα άλλα χωριά της περιοχής είναι όλα ακατοίκητα.
Ανηφορίζοντας, άκουσα τον Γιώργο, να λέει με παράπονο… «Αυτός ο έρμος ο τόπος έχει «προίκα»… αλλά δεν βρίσκεται… ο κατάλληλος «γαμπρός»… για να «ξαναζωντανέψει»…
Και εννοούσε ότι ο τόπος έχει τα λουτρά και τις στοές, που θα μπορούσαν, τα μεν λουτρά να εκσυγχρονιστούν και να λειτουργήσουν και οι στοές να καθαριστούν, να στερεωθούν, ώστε να γίνουν επισκέψιμες και έτσι να γεμίσει η περιοχή με κόσμο και ο τόπος να «ανθίσει» και πάλι. Και έχει δίκιο!…Εύχομαι Γιώργο να γίνουν τα πράγματα όπως τα ονειρεύεσαι και τα επιθυμείς… με τον καινούργιο δήμαρχο…
Το απόγευμα φάγαμε σε μια παραλιακή ταβέρνα, εξαιρετικά τοπικά φαγητά, κατσικάκι κοκκινιστό, με μακαρόνια, σουτζούκια σμυρναίϊκα, χορτοκεφτέδες κ.α. και ακολούθησε τρικούβερτο γλέντι, μέχρι ξεθεώματος… Νομίζω πως αυτή τη φορά χόρεψαν και αυτοί που δεν χορεύουν ποτέ…
Την Τετάρτη, πήγαμε οδικώς στον Λιμένα Μεστών, απ’ όπου θα ξεκινούσε η πεζοπορία στην περιοχή των Μαστιχοχωρίων.
Καθ’ οδόν θαυμάσαμε τις παραλίες της δυτικής πλευράς του νησιού, που είναι πολλές… καθώς το νησί διαθέτει περί τις ενενήντα συνολικά και τις «βίγλες», σε επίκαιρες θέσεις, έναν εντυπωσιακό, διασωζόμενο αρχαίο τρόπο επικοινωνίας με φωτιές.
Περπατήσαμε από Λιμένα Μεστών, προς το πετρόκτιστο Μυρσίνη, παλιό μετόχι της Νέας Μονής, με πολλά νερά και πλούσια βλάστηση και συνεχίσαμε για Μεστά, ένα καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό καστροχώρι της βυζαντινής περιόδου(12οσ-15ος αιώνας.) και διατηρητέο μνημείο, όπως επίσης το Πυργί και οι Ολύμποι.
Εδώ επισκεφτήκαμε ένα τυπικό σπίτι του κάστρου, τον περικαλλή και εντυπωσιακό ναό του Ταξιάρχη, περιπλανηθήκαμε στους πετρόχτιστους στενούς δρόμους και τις σκεπαστές καμάρες και φάγαμε παγωτό με μαστίχα, στην κεντρική πλατεία.
Τα σπίτια αυτά είναι όλα ίδια, διόροφα, κάτω το κελάρι, και πάνω το σαλόνι, υποτυπώδη κουζίνα και η κρεβατοκάμαρα, με ένα πατάρι, όπου κοιμόντουσαν τα παιδιά.
Είναι μικρών διαστάσεων περί τα 50 τετ. μέτρα και είναι κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο κολλητά, χωρίς παράθυρα στην εξωτερική πλευρά, που αποτελεί και τον περίβολο του Κάστρου και έχει τα καθένα ένα μικρό φωταγωγό, το «Πουντί», για αερισμό και για επικοινωνία με τα γειτονικά. Σε περίπτωση δε κινδύνου, οι κάτοικοι βγαίνανε στην οροφή του σπιτιού και ακολουθούσαν, συγκεκριμένη διαδρομή προς ασφαλείς «εξόδους»…
Το εσωτερικό των Κάστρων είναι λαβυρινθώδες, με στενά πλακόστρωτα δρομάκια και στοές, αδιέξοδες οι περισσότερες, που είχαν σκοπό να εγκλωβίσουν τους εισβολείς, για να εξουδετερωθούν εν συνεχεία, με τα γνωστά όπλα της εποχής… καυτά νερά και πέτρες….
Τα Κάστρα αυτά είναι πανομοιότυπα, τετραγωνικού σχήματος, με πύργους στις γωνίες, κεντρικό ψηλό πύργο και δυο πόρτες, που έκλειναν το βράδυ.
Τους οικισμούς αυτούς τους έκτισαν οι κατακτητές γενουάτες, για προστασία από πειρατικές επιδρομές και για να ελέγχουν πλήρως την παραγωγή και το εμπόριο της μαστίχας, του εξαιρετικού αυτού προϊόντος που παράγεται μόνο στην συγκεκριμένη περιοχή της Χίου.
Η χιώτικη μαστίχα είναι προϊόν Π.Ο.Π και η μοναδικότητά της οφείλεται στις εξαίρετες θεραπευτικές ιδιότητές της, στην παγκόσμια αποκλειστικότητα του γενέθλιου τόπου που αφορά την παραγωγή της και στο σπάνιο άρωμα.
Όμως η μοναδικότητα αυτή ενισχύθηκε από την πολύ-χρηστικότητά της και το γεγονός ότι αγαπήθηκε και ενσωματώθηκε στην κουλτούρα διαφορετικών λαών και πολιτισμών, ιδιαίτερα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Η μαστίχα έχει εκτεταμένες εφαρμογές και χρήσεις στον κλάδο των τροφίμων και ποτών, στην φαρμακευτική και χημική βιομηχανία, στην παραγωγή καλλυντικών και αρωμάτων.
Η μαστίχα είναι η ρητίνη από τον σκίνο και ρέει σαν «δάκρυ» στο χώμα που το έχουν καλύψει με άσπρη σκόνη, από τομές στον κορμό και στα κλαδιά του και στερεοποιείται με το χρόνο. Παράγεται δε, μόνο στην συγκεκριμένη περιοχή, σε 24 χωριά, στην νότια Χίο, τα λεγόμενα Μαστιχοχώρια.
Αυτήν την μοναδικότητα η λαϊκή παράδοση την έχει συνδέσει με τον μαρτυρικό θάνατο του Αγ. Ισιδώρου, στον συγκεκριμένο τόπο, επί αυτοκράτορος Δεκίου.
Όπου βασανίστηκε ο Άγιος και πότισε τη γη με μαύρα δάκρυα, εκεί ο τόπος αγιάστηκε και οι σκίνοι, μόνο σ’ αυτό το μέρος «δακρύζουν» και το δάκρυ αυτό είναι η μαστίχα…
Όπως και να έχει, η μαστίχα είναι ένα θείο δώρο, μια ευλογία για το νησί της Χίου.
Από τα Μεστά συνεχίσαμε την πορεία μας προς τους Ολύμπους, εντυπωσιακό και αυτό καστροχώρι, που στην «καρδιά» του σώζεται και ο κεντρικός πύργος- παρατηρητήριο.
Απ’ εδώ, οδικώς επισκεφτήκαμε και το τρίτο μεσαιωνικό χωριό, το Πυργί, με τις μοναδικές ασπρόμαυρες ξυστές διακοσμήσεις των σπιτιών. Μια βόλτα και εδώ στην κεντρική πλατεία, όπου δεσπόζει η μεγάλη εκκλησία και στα στενά δρομάκια με τα μπαλκόνια να «προβάλουν» απειλητικά… πάνω απ’ τα κεφάλια μας…
Στη συνέχεια μετακίνηση με το πούλμαν στον Εμπορειό, για κολύμπι στην εκπληκτική παραλία «Μαύρα Βόλια». Τρεις παραλίες, η μια δίπλα στην άλλη, με μεγάλα μαύρα βότσαλα, αποτέλεσμα ηφαιστειακής δραστηριότητας σε απώτερους χρόνους και η μια στη ρίζα ψηλού κατακόρυφου εντυπωσιακού βράχου.
Το βράδυ φάγαμε στους «Ολύμπους», σε ταβέρνα που στεγάζεται στον κεντρικό Πύργο του κάστρου. Τα φαγητά εξαιρετικά και ακολούθησε και εδώ ένα επίσης μεγάλο γλέντι… όπου ο Μήτσος και ο Χρήστος έδωσαν ρέστα… με τις ζεϊμπεκιές τους….
Την Πέμπτη το πρωί, μεταφερθήκαμε, με το πούλμαν, σ’ ένα πετρόχτιστο καστροχώρι, γαντζωμένο στην κόψη ενός θεόρατου βράχου, ύψους 450μ. Από μακριά δεν βλέπεις τα σπίτια παρά μόνο ένα απόκρημνο σταχτί βράχο… Εδώ κάθε σπίτι είναι ένας οχυρωμένος πύργος διώροφος η τριώροφος, και όλα μαζί αποτελούν το στιβαρό κάστρο του Ανάβατου.
Στην είσοδο του χωριού υπάρχει η εκκλησιά του Ταξιάρχη, που την επισκεφτήκαμε και καφενείο.
Το χωριό αυτό ερημώθηκε από τις σφαγές της Χίου το 1822 και έκτοτε δεν κατοικήθηκε. Μάλιστα, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Γιώργου, εδώ υπήρξε και ένα δεύτερο «Ζάλογγο», καθώς μια ομάδα γυναικών του, προτίμησε να πέσει στο γκρεμό, στο «Χάος», παρά σε χέρια τούρκικα. Η δε κατάκτηση του χωριού έγινε με «προδοσία»… ως συνήθως… σ’ αυτόν τον τόπο…
Σημειωτέον ότι οι χιώτες που γλύτωσαν από την σφαγή, το 1822, βρήκαν μια φιλόξενη δεύτερη πατρίδα, στην Σύρο, όπου έκτισαν την Ερμούπολη(πόλη του Ερμή, θεού των εμπόρων)… γι’ αυτό η Χίος διατηρεί ιδιαίτερους δεσμούς με αυτό το νησί.
Στην συνέχεια από τον Κάμπο του Ανάβατου και το εκκλησάκι του Αγ. Ισιδώρου, ξεκινήσαμε την πεζοπορία, μέσα από πευκοδάσος, που σε πολλά σημεία ήταν καμένο, με κατεύθυνση την Νέα Μονή.
Κάποια στιγμή, πέσαμε στο παλιό πετρόχτιστο μονοπάτι, που μας έβγαλε, στην Νέα Μονή. Από την Νέα Μονή συνεχίσαμε, με κατεύθυνση την Χώρα μέσα από πυκνή βλάστηση και βγήκαμε στις Καρυές, με μια στάση στον Άγ, Αντώνιο, μετόχι της Νέας Μονής. Εδώ ο τόπος ειδυλλιακός με πλούσια βλάστηση, εκκλησάκι και κελί περιποιημένα, με διαμορφωμένο χώρο για το πανηγύρι και μια βρύση.
Στη συνέχεια μετάβαση οδικώς στο Βροντάδο, με τα υπέροχα αρχοντικά του, όπου κολυμπήσαμε σε οργανωμένη παραλία.
Το Βροντάδο είναι ξακουστό για τα αρχοντικά και για τον εντυπωσιακό «ρουκετοπόλεμο»… που γίνεται το βράδυ της Ανάστασης, μεταξύ των ενοριών του Αγ. Μάρκου και της Παναγιάς της Ερυθιανής.
Σε κοντινή απόσταση απ’ την παραλία υπάρχει σε λόφο μια μεγάλη πέτρα που μοιάζει με κάθισμα και λέγεται «Η πέτρα του Ομήρου», καθώς, οι χιώτες πιστεύουν ακράδαντα, πως ο Όμηρος ήταν συμπατριώτης τους!… και συχνά-πυκνά πήγαινε και καθόταν στην πέτρα αυτή και αγνάντευε στο βάθος την Ιωνία….
Αργά το απόγευμα πήγαμε στη Χώρα και περιπλανηθήκαμε στη πόλη του κάστρου, με τα αναρίθμητα αρχοντικά, την μητρόπολη του Άγ, Γεωργίου, που ήταν τζαμί και έγινε πάλι χριστιανική εκκλησία, με το υπέροχο συντριβάνι, το τζαμί με τα συνοδά κτίσματα του και το πιο λαμπρό οικοδόμημα της οθωμανικής περιόδου, το χαμάμ, που ανακαινίστηκε μεν αλλά όχι ως λουτρά αλλά για κάτι άλλο… μάλλον ως μνημείο διατηρητέο για την υπέροχη αρχιτεκτονική του… υποθέτω… αλλά δεν είναι ακόμα επισκέψιμο…
Άμοιρη πατρίδα μας… έχεις χάσει και τα αυγά και τα πασχάλια!… Δεν μπορείς να κυβερνηθείς… δεν ξέρεις που βρίσκεσαι και που πατείς… ούτε τι κάνεις!…Ανακαινίζεις λαμπρά οικοδομήματα χωρίς σκοπό και προοπτική…. Αλλοίμονο μας!… Ποιος ξένος η ντόπιος δεν θα πήγαινε να κάνει ένα οθωμανικό λουτρό, σ’ ένα τέτοιο λαμπρό οικοδόμημα!…Και μη χειρότερα…
Επίσης κάναμε και τις βόλτες μας και τα ψώνια μας στη σύγχρονη πόλη, φάγαμε σε παραδοσιακή ταβέρνα και αργά το βράδυ αφήσαμε αρκετούς συναδέλφους μας, στο καράβι της επιστροφής τους στην Αθήνα, και οι υπόλοιποι επιστρέψαμε στη βάση μας.
Αφού έφυγε η πρώτη ομάδα, οι υπόλοιποι διαμορφώσαμε το πρόγραμμα όπως «γουστάραμε»…
Έτσι την Παρασκευή, το πρωί «πεταχτήκαμε»… δίπλα στην Βολισσό, για επίσκεψη και ξενάγηση στο εντυπωσιακό Κάστρο και περιπλάνηση στην όμορφη πολίχνη, που είναι διατηρητέος οικισμός.
Ο οικισμός είναι κτισμένος αμφιθεατρικά στο λόφο, που στέφεται απ’ το Κάστρο και φτάνει ως κάτω στην θάλασσα.
Γύρω απ’ το Κάστρο αλλά και σ’ όλη την πόλη, υπάρχουν παλιά αρχοντικά, που άλλα ανακαινίστηκαν σωστά και άλλα όχι… δυστυχώς…
Επισκεφτήκαμε κάποια απ’ αυτά, που ανακαινίστηκαν με επιτυχία… καθώς είχαμε μια ευχάριστη συνάντηση με μια γλύπτρια, ονόματι Άννα Τσακίρη που εργάζεται εδώ τα καλοκαίρια και μας έδειξε, κάποια απ’ αυτά.
Επίσης στην πόλη υπάρχουν, παλιές, μεγάλες και εντυπωσιακές εκκλησίες, αλλά ήταν όλες κλειστές και δεν τις είδαμε από μέσα. Αυτές είναι η Κοίμησις της Θεοτόκου, ο Άγ. Γεώργιος και η Μεταμόρφωσις του Σωτήρος.
Στην είσοδο της πολίχνης υπάρχει ένα τεράστιο καλαίσθητο διόροφο κτίριο, που στεγάζει σχολεία και είναι δωρεά.
Στη συνέχεια ακολούθησε επίσκεψη σε μια μοναδική περιοχή της Χίου, που λέγεται Άγιο Γάλας και θεωρείται ότι είναι ο πρώτος τόπος του νησιού που κατοικήθηκε, καθώς εδώ βρέθηκαν εργαλεία και αντικείμενα της Μέσης και Νεολιθικής Εποχής.
Εδώ υπάρχει ένα σύμπλεγμα τριών σπηλαίων, το ένα επάνω στο άλλο και το πιο σημαντικό είναι το μεσαίο, όπου υπάρχουν δυο εκκλησίες, της Παναγιάς της Αγιογαλούσαινας και το παρεκκλήσι της Αγίας Άννας.
Το τέμπλο της παναγιάς είναι ξυλόγλυπτο, μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας και φέρει σύμβολα όχι μόνο χριστιανικά αλλά και της αρχαίας θρησκείας και της μυθολογίας, όπως γοργόνες, μέδουσες, μορφές που θυμίζουν την θεά της γονιμότητας κ. α
Στο βάθος του σπηλαίου υπάρχουν αίθουσες με σταλακτίτες, εκ των οποίων ο πιο αξιοπερίεργος και σημαντικός είναι αυτός που μοιάζει με δυο μαστούς… απ’ τους οποίους στάζει γαλακτερό υγρό, σαν γάλα, απ’ όπου προφανώς πήρε το όνομα και η περιοχή και το χωριό.
Λέγεται δε ότι αυτό το «γάλα» είχε θεραπευτικές ιδιότητες, καθώς θεράπευε τη λέπρα και πιθανόν συνέρρεε εδώ πλήθος λεπρών. Είναι δε γνωστό από, από περιηγητές, ότι στην Χίο υπήρχε πολύ λέπρα και είχε και λεπροκομείο.
Μάλιστα και το κτίσιμο της Παναγιάς της Αγιογαλούσαινας, έχει σχέση με μια τέτοια περίπτωση ίασης και έχει ως εξής: Η κόρη ενός αυτοκράτορα του βυζαντίου αρρώστησε από λέπρα και ο αυτοκράτορας την έστειλε στη Χίο, στο Άγιο Γάλας συγκεκριμένα, όπου την περιποιόταν μια μαυροφορεμένη γυναίκα και την έπλενε με το γαλακτερό νερό του σπηλαίου. Η κόρη θεραπεύτηκε σε τρία χρόνια και ο αυτοκράτορας από ευγνωμοσύνη έκτισε το μοναδικό αυτό προσκύνημα…
Σ’ ένα από τα σπήλαια υπήρχε έκθεση φωτογραφίας ολανδού καλλιτέχνη.
Η περιοχή εδώ είναι άκρως ειδυλλιακή και μυστηριακή!…Είναι σε κοιλάδα με πλούσια βλάστηση, τα πλατάνια θεόρατα, που την διασχίζει ποταμάκι με πεντακάθαρα νερά. Στο χώρο υπάρχει και μια πανέμορφη πέτρινη βρύση…
Ήπιαμε τοπικά αναψυκτικά, στον καφενέ, κάτω απ’ τα πλατάνια… και δεν θέλαμε να φύγουμε με τίποτα!…Τόπος μαγευτικός, νεραϊδότοπος!…
Ακολούθησε επίσκεψη στο μεγαλύτερο και νεότερο προσκύνημα του νησιού, στην Αγιά Μαρκέλα, γνωστή και απ’ το ομώνυμο τραγούδι, που γιορτάζει στις 22 Ιουλίου. Πρόκειται για νεομάρτυρα της εποχής της τουρκοκρατίας και είναι πανχιακό πανηγύρι.
Σε κοντινή παραλία με όμορφη αμμουδιά, κάναμε το μπανάκι μας, ήπιαμε τα τσιπουράκια μας και αργά το απόγευμα επιστρέψαμε στην κατασκήνωση.
Το βράδυ μαγειρέψαμε κολιούς και σαρδέλες, που είχαμε αγοράσει το πρωί στην Βολισσό. Καθώς περιφερόμασταν στα σοκάκια της, πέφτουμε… πάνω σ’ ένα πλανόδιο ψαρά, που ξεπούλησε μονομιάς!…5 κιλά κολιούς και 2-3 κιλά σαρδέλες, τα πήραμε όλα και τα μαγείρεψαν με πατάτες στο φούρνο οι μεγάλες νοικοκυρές… του συλλόγου, η Πόπη και η Φιλιώ.
Πέρα όμως απ’ τα ψάρια, η Φιλιώ, έφτιαξε μια καταπληκτική σκορδαλιά, με ψωμί και καρύδι, που όλοι γλύψαμε τα δάχτυλά μας!… Ο δε τρίτος μάγειρας, ο Μάνος ο Μπρεντάνος, έφτιαξε μια εξαιρετική φάβα, καθότι μισός σαντορινιός και τηγανητές μελιτζάνες με σάλτσα… Φτιάξαμε και ντοματοσαλάτες και στρώθηκε μια super «Xία Τράπεζα»… ρεφενέ, που δεν υπήρξε προηγούμενο στην ιστορία του Επος-Φυλής… Κοντέψαμε να σκάσουμε απ’ το πολύ φαί…
Είπα και εγώ να κάνω κάτι… και μπήκα στην κουζίνα και τι να ιδώ!… μια κουζίνα, σε πλήρη λειτουργία… Είχαν βγει έξω όλα τα σκεύη της κουζίνας… ταψιά, κατσαρόλες, τηγάνια, πιάτα και όλοι δουλεύανε… άλλος έπλενε πιάτα… άλλος καθάριζε μελιτζάνες… και άλλοι μαγείρευαν…
Η Φιλιώ εκείνη την στιγμή «στουμπούσε»… τα σκόρδα για την σκορδαλιά… η Πόπη έστεκε… πάνω από ένα τεράστιο ταψί με ψάρια και πατάτες… και έριχνε το λάδι… Ο Μάνος φορούσε μια ωραία «ποδιά» και «μεγαλοπρεπής»… όπως είναι… ανακάτευε με σπουδή μεγάλη… τη φάβα, σε μια μεγάλη κατσαρόλα…
Ρωτάω την Πόπη, «Πόπη τι να κάνω?…» και μου λέει… «Λεμονιά… λεμόνια μπορείς να βρεις?… καιγόμαστε… τρέξε για λεμόνια… α…και για κανα μυρωδικό… μαϊντανό, δυόσμο… ότι βρεις…». Πετάγεται και η Φιλιώ και λέει «Να βρίσκαμε πουθενά και κάμποσα βλήτα… τι καλά που θάτανε!…»
Μούρθε μια «φλασιά…», πως κάπου κοντά εδώ, είδα λεμονιές!…
Βγήκα απ’ την κατασκήνωση και βλέπω την πόρτα του περιβολιού, δίπλα, ορθάνοιχτη… Ως φαίνεται ο νοικοκύρης βγήκε για λίγο…
Μπαίνοντας, βλέπω ένα περιβόλι με λεμονιές, πορτοκαλιές, αμπελάκι και άλλα δέντρα και ο τόπος τριγύρω… γεμάτος ξεσταχυασμένα βλήτα…
Προχώρησα λιγάκι και είδα στο βάθος ένα σπίτι… αποθήκες γκαράζ και υπόστεγο, όπου υπήρχαν τελάρα με πατάτες, κολοκύθια, σκόρδα, κρεμμύδια κλπ… Όλα του κόσμου τ’ αγαθά… που λέει και ο λόγος… Νοικοκυραίοι οι άνθρωποι!… Φώναξα δυο φορές… «Είναι κανείς εδώ…?» μα απάντηση δεν πήρα…
Παίρνω λοιπόν την άδεια «αφ’ εαυτού» και παίρνω 6 λεμόνια.. και πάω να φύγω…αλλά σκέφτομαι… σκορδαλιά φτιάχνουμε… δεν παίρνω και 2-3 σκόρδα… α… και φάβα επίσης… δεν παίρνω και κάνα κρεμμύδι… Βλέπω μια κρεμμυδάρα… ίσαμε μισό κιλό… την παίρνω και αυτήν και τα πάω… Χαρές η Πόπη!.. Πετάγεται τότε η Φιλιώ και λέει…, «βλήτα δεν είδες πουθενά»…» «Μωρέ είδα… αλλά είναι στο χάλι τους!..» «δεν πειράζει…» μου απαντάει «μάζεψε μόνο φύλλα, μάζεψε ότι μπορείς…» και ξαναπάω και μάζεψα κάνα δυο πιάτα βλήτα… αλλά λίγο έλλειψε να με επιτεθεί το λυκόσκυλο του νοικοκύρη… που είχε ήδη επιστρέψει. Αλλά ευτυχώς η «επιχείρηση»… είχε αίσιον τέλος.
Στο φαγοπότι φυσικά ήταν καλεσμένοι και το ζεύγος Γιώργου-Φιλίας, που έφεραν το επιδόρπιο… κέϊκ με διάφορα μέσα, σοκολάτα, φρούτα κλπ…
Η Φιλία είχε τα γενέθλιά της και έτσι έσβησε και τα κεράκια… της τραγουδήσαμε και το σχετικό άσμα… και της ευχηθήκαμε «να ζήσει χρόνια πολλά»… και πετάγεται ο Γιώργος και λέει… «Να ζήσει…. για να με βασανίζει… ε?» και την φίλησε περιπαθώς….
Τι να κάνουμε βρε Γιώργο, έτσι είναι η ζωή!…Ο ένας βασανίζει τον άλλον… αλλά και μόνοι μας… δεν μπορούμε… Έτσι είναι ο άνθρωπος πλασμένος… «να μην χωράει ούτε στο σακί, ούτε στο σακούλι…»
Ήταν μια εξαιρετική βραδιά!.. Αυτά τα πάρτι-ρεφενέ, όπου όλοι μετέχουν σε όλα, αγορά υλικών αλλά και στην Παρασκευή των εδεσμάτων, έχουν μια μαγεία… και μένουν ανεξίτηλα στην μνήμη μας…
Γίνονται δε με τόση χαρά… και αγαστή συνεργασία…, καθώς ο καθένας κάνει, αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα… που τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά!…Δεν ξέρω πως γίνεται… και τα υλικά… αυγαταίνουν… παραδόξως… στην περίπτωση αυτή…
Εμένα πάντως το μυαλό μου «πάει» στην παραβολή των πέντε άρτων και των πέντε ψαριών, στην Γαλιλαία… αν τη θυμάστε… Υπερβολή? Μπορεί… Αλλά είναι αλήθεια πως φάγαμε του σκασμού τριάντα άνθρωποι… και περίσσεψαν και για την επόμενη κάποια πράγματα… Η δε χαρά που αποκομίσαμε ο καθένας ανομολόγητη!..
Αν είχαμε αυτή την συνεργασία και σαν κοινωνία και σαν κράτος… κανείς δεν θα πεινούσε… και καμιά κρίση δεν θα μας «έσκιαζε»…
Δεν είναι τυχαίο, που οι πρώτοι χριστιανοί… είχαν καθιερώσει… αυτά τα κοινοβιακά τραπέζια, τις λεγόμενες «Αγάπες».
Και είναι αλήθεια πως αυτά τα «ομαδικά τραπεζώματα», δημιουργούν άρρηκτους δεσμούς αγάπης μεταξύ των ανθρώπων, που τα βιώνουν…
Ένα κατάλοιπο λοιπόν, αυτής της πρωτοχριστιανικής συνήθειας, είναι και τα ομαδικά τραπεζώματα, στα πανηγύρια, των νησιών του Αιγαίου, με προσφορές βέβαια των πιστών, προς τιμή των Αγίων.
Απ’ όλο δε αυτό το «πανηγύρι»… έλλειψε ο χορός… και «περίσσεψε»… η πολύ δουλειά… που είχε να κάνει «το συνεργείο»… καθαριότητας των σκευών και των χώρων, κουζίνας και τραπεζαρίας… που έγινε σε χρόνο ρεκόρ… καθώς η ομαδική δουλειά… κάνει θαύματα…
Την επόμενη μέρα πραγματοποιήθηκε ημερήσια εκδρομή στο μαρτυρικό νησί Ψαρά, με το καραβάκι της γραμμής.
Πρωί το λεωφορείο μας μετέφερε στο λιμάνι, στο Μάρμαρο, στα βόρεια του νησιού, απ’ όπου φεύγουν τα καράβια για Ψαρά, με μια στάση στο χωριό Λαγκάδα, πατρίδα του αγαπητού μας συνορειβάτη Σμολένσκη η (Small) επί το συντομότερο και καλλιτεχνικότερο…
Το χωριό αυτό μας εξέπληξε κυριολεκτικά με την ομορφιά του… καθώς είναι παραλιακό, με φόντο, λόφους με πλούσια βλάστηση, με πολλά αρχοντικά και ένα «βενετσιάνικο»… πανέμορφο κανάλι, γεμάτο βαρκούλες και μικρά σκάφη, όπου και το πατρικό του φίλου μας.
Τα Ψαρά, ένας βράχος, λουσμένος από τον ήλιο και την αλμύρα της θάλασσας, που βρίσκεται στο κέντρο του Αιγαίου, ΒΔ της Χίου.
Πλησιάζοντας στο νησί, το πρώτο που βλέπεις είναι ο φάρος των Ψαρών, που στέκει μοναχικός… και αγέρωχος… πάνω σε γυμνό βράχο, λευκός σαν περιστέρι…
Ο γραφικός και μοναδικός οικισμός του νησιού, φιλοξενεί περί τους 400 κατοίκους, ένα λαμπρό ναό τεραστίων διαστάσεων, του Αγ. Νικολάου, πολλά γραφικά εκκλησάκια, ερειπωμένα αρχοντικά ναυτικό μουσείο και το αξιόλογο λιμάνι του νησιού.
Μπαίνοντας στο λιμάνι, στα δεξιά σου αναγνωρίζεις αμέσως… την «ολόμαυρη Ράχη», την τραγουδισμένη από τον Κάλβο σε «ωδή», από τον Νικόλαο Γύζη σε πίνακα και από τον εθνικό μας ποιητή, Διονύσιο Σολωμό, ο οποίος σε έξι στίχους, αποδίδει, το μεγαλείο και τον ηρωϊσμό των Ψαριανών.
Ανηφορίζοντας προς την Μαύρη Ράχη, που είναι κυριολεκτικά μαύρη… οι περισσότεροι σιγομουρμουρίζαμε… και κάποιοι απήγγειλαν τα ηρωικά στιχάκια του Σολωμού, αποδίδοντας φόρο τιμής, στα γενναία παλληκάρια, που μη μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις τούρκικες ορδές, προτίμησαν να γίνουν «ολοκαύτωμα»… μετά των «αλλοφύλων»… που ήδη είχαν εισέλθει στο Κάστρο και με τα γυναικόπαιδα, που είχαν καταφύγει εκεί.
Ο Αντώνιος Βρατσάνος, με τον δαυλό στο χέρι, μόλις είδε ότι το κάστρο γέμισε με τούρκους, βάζει φωτιά στη μπαρούτη και έγινε το Κάστρο «γης Μαδιάμ»… και η έκρηξη εξαύλωσε… Τούρκους και Έλληνες μαζί… Η αποφράδα αυτή ημέρα ήταν Κυριακή και το ημερολόγιο έγραφε, 22 Ιουνίου, του 1824.
Απ’ το Κάστρο δεν απέμεινε τίποτα…μόνο κάποιες «ντάπιες»… που βρίσκονταν χαμηλότερα. Σήμερα στην κορφή της ράχης, υπάρχει το μνημείο των πεσόντων, δίκλιτη εκκλησία, Αγ. Άννα και Αγ. Ιωάννης Πρόδρομος και χώρος για τελετές.
Κατεβαίνοντας απ’ τη Ράχη, επισκεφτήκαμε έναν ανεμόμυλο, που ακόμα έστεκε όρθιος και είχε όλον τον εξοπλισμό του… στο ισόγειο ήταν το σπίτι του μυλωνά, στο δεύτερο πάτωμα, οι μυλόπετρες και πάνω-πάνω η φτερωτή του μύλου που μπορούσε να περιστρέφεται σε διάφορες κατευθύνσεις, ανάλογα με τον αέρα που φυσούσε.
Κατόπιν ακολούθησε περιήγηση στον οικισμό, επίσκεψη στο σημείο… η μάλλον στο οικόπεδο που ήταν το σπίτι του πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη, καθώς το σπίτι του, κατεστράφη εκ «θεμελίων»… μετά την καταστροφή της τουρκικής ναυαρχίδας, στη Χίο και το θάνατο του Καρά –Αλή, με διαταγή του σουλτάνου.
Εκτός του Κανάρη, υπήρξαν και άλλοι ψαριανοί πυρπολητές στον Αγώνα του’21, όπως ο Δημήτριος Βρατσάνος, ο Δημήτριος Παπανικολής, ο Νικόλαος Αποστόλης, ο Κωνσταντίνος Νικόδημος κ.α.
Σε λόφο, σε περίοπτη θέση του οικισμού είναι κτισμένος ο μεγαλοπρεπής, πολιούχος των Ψαρών , ο Αη-Νικόλας, ένας τεράστιος ναός με 67 παράθυρα και 8 πόρτες , που κτίστηκε περί το 1785.
Είναι τρίκλιτη βασιλική μετά τρούλου. Από τους θησαυρούς του ναού, τα αφιερώματα και τα σκεύη, που ήταν δώρα του Ι. Βαρβάκη, δεν απόμεινε τίποτα, παρά μόνο το Ιερό Ευαγγέλιο.
Στο δάπεδο του ναού υπάρχει ένθετο ένα μεγάλο, μαρμάρινο «άστρο του Δαυίδ», εβραϊκό σύμβολο, πιθανόν πειρατικό… «λάφυρο», σύμφωνα με τα λεγόμενα της εφόρου αναστήλωσης, που συναντήσαμε στο ναό.
Ας μην ξεχνούμε, πως οι ψαριανοί, ήταν φοβεροί πειρατές, οι οποίοι κατά το τέλος του 18ου αιώνα, μετά την συνθήκη του Κιουτσούκ Καναϊρτζή, το 1774, που τους επέτρεπε να υψώνουν στα πλοία τους τη ρώσικη σημαία και να εμπορεύονται ανενόχλητοι στα διάφορα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου, απέκτησαν πλούτο πολύ, μεγάλη ναυτική εμπειρία(μετέχοντας σε αλλεπάλληλους ρωσοτουρκικούς πολέμους, εκείνης της εποχής) και πολλά πλοία, εξοπλισμένα με κανόνια, που τα χρησιμοποίησαν αργότερα στον απελευθερωτικό αγώνα.
Εκείνη την εποχή, της οικονομικής άνθησης, κατασκευάστηκε το λιμάνι, κτίστηκαν αρχοντικές κατοικίες, ανεμόμυλοι, εντυπωσιακά δημόσια κτίρια, αποθήκες, μεγαλοπρεπείς ναοί, όπως ο Αγ. Νικόλαος, ο Αγ. Παντελεήμονας, η Άγ. Σοφία, μοναστήρια, όπως το ανδρικό, της Κοίμησης της Θεοτόκου και το γυναικείο, το κάτω μοναστήρι της Παναγιάς και πολλά μετόχια και ξωκκλήσια, που βλέπουμε σήμερα στο νησί.
Ο Ι. Βαρβάκης, ό εθνικός ευεργέτης, γνωστός μας, από την Βαρβάκειο Αγορά και τη Βαρβάκειο σχολή των Αθηνών, ήταν ψαριανός εφοπλιστής.
Άλλοι εφοπλιστές απ’ τα Ψαρά είναι οι Καλαφάτης Γιώργης, οικογένεια Καλημέρη, Μοναρχίδη, Φιλίνη, Χατζή Αλεξανδρή, Χατζή Αναγνώστη, Χατζή Κυριάκος κ.α
Επίσης ο πατέρας του μεγάλου ζωγράφου και γλύπτη του 20ου αιώνα Νικολάου Χατζηκυριάκου Γκίκα, κατάγονταν απ’ τα Ψαρά καθώς και ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, απ’ την πλευρά της μητέρας του, κατάγονταν απ’ την ψαριανή, εφοπλιστική οικογένεια Μοναρχίδη.
Στη συνέχεια, με αγροτικό επισκεφτήκαμε το μοναστήρι της Παναγιάς, που απέχει 9 χιλ. απ’ τον οικισμό. Είναι μεγάλο μοναστηριακό συγκρότημα, πολύ φροντισμένο, με βιβλιοθήκη, μεγάλη ανακαινισμένη Τράπεζα και κελιά.
Υπήρχε και μια εικόνα της Παναγίας με υπογραφή του Ελ Γκρέκο, που οι ψαριανοί που γλύτωσαν απ’ την Καταστροφή, την μετέφεραν στην Σύρο, όπου υπάρχει μέχρι σήμερα, στο ναό της Κοίμησης, που λέγεται, η «Παναγία των Ψαριανών».
Μετά την ξενάγηση, κολυμπήσαμε στον «Κάτω Γυαλό»… κάτω απ’ την Μαύρη Ράχη, πολύ όμορφη παραλία με αρμυρίκια, φάγαμε σε ταβέρνα, στο λιμάνι… ψάρια… μιας και ήμασταν στα Ψαρά, (κακαβιά και γαριδομακαρονάδες) και το απόγευμα επιστρέψαμε στην κατασκήνωση.
Κατά το βραδάκι… κατεβήκαμε όλοι στην παραλία, με τα μεζεδάκια και τα τσιπουράκια μας και το ρίξαμε στο τραγούδι… Αρχιτραγουδιστής… ο Μάνος, που με την βροντερή και ωραία φωνή του και με την φυσαρμόνικά του, μας διασκέδασε… με εξαιρετικά τραγούδια…
Και αφού κουραστήκαμε να τραγουδάμε… το ρίξαμε στη «μίμηση»… στο γνωστό σε όλους… παιγνίδι… να βρούμε τον τίτλο ταινιών με μίμηση και νοήματα… Είχε πολύ πλάκα… και κάποιοι εξ ημών… είχαν εξαιρετικές… επιδόσεις… as Spyros… όπως θα έλεγε ο Μήτσος… της Γιάννας…
Και αργά, κοντά στα μεσάνυχτα… επιστρέψαμε στην κατασκήνωση για να κοιμηθούμε… αλλά που τέτοιο πράγμα… Είχαν έλθει οι πρόσκοποι για το πανηγύρι της Παναγίας, γιόρταζε το εκκλησάκι της κατασκήνωσης και δεν άφησαν κανέναν μας να κλείσει μάτι… Όλη την νύχτα, έκαναν τόση φασαρία… πείραζε ο ένας τον άλλον, τραγουδούσαν… νεολαίοι γαρ… και το αίμα τους βράζει…
Και έφτασε αισίως… και η τελευταία μας μέρα στη Χίο… Άφιξη το πρωί, με το λεωφορείο, στη Χώρα και είχαμε ένα τρίωρο, ελεύθερο χρόνο, για να κάνει ο καθένας, ότι προλάβαινε… και γούσταρε…
Άλλοι επισκέφτηκαν αξιόλογες εκκλησιές, κάποιοι πήγαν για ψώνια… άλλοι σε μουσεία, όπως το βυζαντινό, το αρχαιολογικό κ. α
Το αρχαιολογικό μουσείο, που επισκεφτήκαμε είναι καταπληκτικό!…τόσο σαν κτήριο αλλά κυρίως από τον πλούτο… των εκθεμάτων, που αφορούν όλες τις χρονικές περιόδους ζωής του νησιού, από την 5η χιλιετία π. Χ και έπειτα… Αγγειοπλαστική όλων των εποχών, αμφορείς για την μεταφορά των περίφημων χιώτικων κρασιών, αγάλματα, μωσαϊκά, επιτύμβιες στήλες, περίτεχνα χρυσά κοσμήματα μυκηναϊκής εποχής ειδώλια, νομίσματα κ.α. Εδώ, υπήρχε το πρώτο νομισματοκοπείο, στην Ελλάδα, στην αρχαιότητα.
Ας μην ξεχνούμε πως η Χίος, ήταν μια απ’ τις δώδεκα πόλεις που συγκροτούσαν την λεγόμενη Ιωνική Δωδεκάπολη, στην αρχαιότητα, που ανέπτυξε μεγάλο πολιτισμό…
Το αξεπέραστο επίτευγμα αυτού του πολιτισμού, είναι τα Ομηρικά Έπη, το ευαγγέλιο της Εποχής εκείνης, έργο του Ομήρου, μεγάλου ποιητή, που έζησε σ’ αυτά τα μέρη, περί τον 8ο αιώνα π. Χ.
Βγαίνοντας απ’ το μουσείο, πιάνει μια ξαφνική μπόρα… που μας έκανε μούσκεμα… μέχρι να φτάσουμε στο καράβι, αφού πρώτα προμηθευτήκαμε τις περίφημες χιώτικες μπουγάτσες… για τον δρόμο.
Και υπό βροχή μπήκαμε στο καράβι της επιστροφής, αποχαιρετώντας, την όμορφη Χίο:
με τα ειδυλλιακά τοπία και την μοναδική χλωρίδα, 91 από τις 108 ορχιδέες της Ευρώπης φύονται εδώ, καθώς και η τουλίπα.
το νησί των εμπόρων και των ναυτικών, διαθέτει μεγάλη παροικία στο Λονδίνο και την Αμερική και στο νησί δεν πάτησε εβραίικο ποδάρι…(δεν πιάναν «μπάζα»… μπρος στο χιώτικο εμπορικό δαιμόνιο…)
το νησί του πολιτισμού, των γραμμάτων και των τεχνών… μεγάλες προσωπικότητες από τους χώρους αυτούς, έχουν γεννηθεί εδώ, Κοραής, Ψυχάρης, Σουρής, Εμμανουήλ Ροίδης, Νίκος Γιαλούρης(ζωγράφος), Σταμάτης Κριμιζής(φυσικός), Δήμος Αβδελιώτης(σκηνοθέτης).
το νησί των αγίων, εδώ μαρτύρησαν ο Άγ. Ισίδωρος, πολιούχος της Χώρας, η Αγ. Μερόπη και η Αγ. Μαρκέλα.
με τα κάστρα της και τους πύργους της.
τη μυροβόλο, την ελκυστική και μυστηριακή…
