Κύθηρα με Φυλή 31/8 έως 4/9/16
ΚΥΘΗΡΑ ΜΕ ΦΥΛΗ
31-8ως4-9-2016
Τα Κύθηρα ποτέ δεν θα τα βρούμε Φύσα αεράκι φύσα με
Το χάσαμε το πλοίο της γραμμής μην χαμηλώνεις ίσαμε
Στα κύματα του Αιγαίου θα χαθούμε να δω γαλάζια εκκλησιά
Δυο κύματα που σβήσανε και εμείς Τσιρίγο και Μονεμβασιά
Στους ορίζοντες των ανθρώπων, θα υπάρχει πάντα το μακρινό και ποθητό ιδεατό…Δεν συνάντησα κανέναν άνθρωπο στη ζωή μου, που να το έχει φτάσει…να το έχει ζήσει. Ίσως αυτό να το βρούμε στην άλλη ζωή… η ποτέ…
Πιθανόν, εξ’ αιτίας αυτού του γεγονότος, να έχει γραφτεί και το μελαγχολικό… προτρεπτικό και συνάμα μεταφυσικό, θα έλεγα τραγούδι… «Τα Κύθηρα ποτέ δεν θα τα βρούμε» από τον Ν. Γκάτσο… τον πιο βαθυστόχαστο ποιητή του περασμένου αιώνα, που το τραγούδησε μοναδικά… ο Δημήτρης Μητροπάνος.
Με αφορμή την εξόρμηση στα Κύθηρα, μελέτησα τα λόγια του τραγουδιού και έμεινα άφωνη… Μέσα σε έξι στιχάκια… κρύβεται το νόημα της ύπαρξής μας και το τι πρέπει να κάνουμε…
Το τραγούδι προτρέπει να μην κυνηγάς το άπιαστο, αλλά να κάνεις ότι μπορείς, σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο, με αυτόν που έχεις δίπλα σου…με αυτούς που έχεις δίπλα σου…. και τότε «παρεούλα»… έχουμε μεγάλες πιθανότητες…να προλάβουμε το πλοίο της Γραμμής για τα Κύθηρα… το ποθητό ιδεατό…
Το τραγούδι σου δείχνει τον δρόμο… για το ιδεατό…που περνάει μέσα απ’ την αγάπη για τον πλησίον και τη ζωή στη Φύση… Να αγαπάς…τον διπλανό σου… και αυτός εσένα…Να τον φροντίζεις… όχι μόνο καλύπτοντας τις βιοτικές του ανάγκες…αλλά κυρίως τις πνευματικές … ούτως ώστε να γίνει ένας «ήλιος…» φωτεινός και δοτικός…σαν τον ήλιο που λάμπει στο στερέωμα…
«Κάτσε στην πέτρα του γιαλού, βάλε το χέρι αντήλιο…» Ζήσε στη Φύση, στη θάλασσα, στον ήλιο…και πρόσεξε!…μην «στραβωθείς»…και χάσεις τον «δρόμο σου»… Ο «δρόμος σου… περνάει μέσα απ’ τον διπλανό σου… και τούμπαλιν…»
«Και πλύνε μου το πρόσωπο με θάλασσα με ήλιο»… Τι υπέροχος στίχος και πόσο βαθύ το τα νόημά του!… Το «πρόσωπο» είναι η «ταυτότητα» του κάθε ανθρώπου… και το νερό, το κατ’ εξοχήν καθαριστικό υλικό στη ζωή μας… Κραυγάζει ο άνθρωπος…εκλιπαρεί…για βοήθεια…που θα τον «ανεβάσει» σε ψηλότερα επίπεδα… στον Παράδεισο… Και επειδή η «βοήθεια»… αυτή σπανίως έρχεται… απογοητεύεται και σιγοτραγουδάει λυπητερά… το ρεφραίν του περίφημου τραγουδιού…
Μια κουκίδα πάνω στη γη, μέσα στον κόσμο, είναι τα πολυτραγουδισμένα… Κύθηρα η Τσιρίγο…τη βενετσιάνικη ονομασία τους, με την οποία είναι γνωστά στον πολύ… κόσμο… Και όμως, έχουν τόσες ομορφιές, τόσα «θέλγητρα»…που μένεις άναυδος… Δεν μπορούσα να διανοηθώ, πως ένα τόσο μικρό νησί θα είχε τόση ιστορία!…και τόση ομορφιά!…
Μπορεί βέβαια να είναι μικρή… αλλά βρίσκεται σε σημείο κομβικό…εκεί που ενώνεται το Αιγαίο, το Ιόνιο και το Κρητικό πέλαγος…Κι ως εκ τούτου είναι μεγάλης στρατηγικής σημασίας, καθώς ελέγχει τους θαλάσσιους δρόμους, Βορά- Νότου, Ανατολής-Δύσης, στην ανατολική Μεσόγειο.
Είναι δηλαδή «γωνιακό»… το οικόπεδο… και το λιμπίζονταν όλοι οι κατά καιρούς δυνατοί… της γης… Έτσι πέρασαν από εδώ οι Μινωίτες, οι Φοίνικες, Μυκηναίοι, Αθηναίοι, Σπαρτιάτες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Τούρκοι, Γάλοι, Άγγλοι, Ιταλοί, πιστεύω να μην ξέχασα κανέναν!… και όλοι άφησαν τα «ίχνη» τους στο νησί.
Το όνομά του δηλώνει… ότι ο τόπος έχει πολλά κρυμένα… θέλγητρα… πολλές ομορφιές και αυτό είναι όντως αλήθεια… Στην αρχαιότητα υπήρχε ο όρος «Ακύθηρος»…που σήμαινε αυτόν που στερείται θελγήτρων…
Το όνομά του το πήρε από την Κυθέρεια Αφροδίτη, τη θεά του έρωτα με τα πολλά θέλγητρα… και ως εκ τούτου είναι φυσικό…να της μοιάζει!…
Ο Ησίοδος στη «Θεογονία» αναφέρει ότι η θεά Αφροδίτη αναδύθηκε απ’ τα κύματα, στη θάλασσα της Παλιάπολης, στο σημείο που έπεσαν τα γεννητικά όργανα του, Ουρανού, όταν τον σκότωσε ο Κρόνος για να πάρει το θρόνο του…
Και μάλιστα πιθανολογείται… ότι έγινε ταυτόχρονα και η ανάδυση του νησιού, απ’ τα βάθη της θάλασσας… Σε σημεία του νησιού υπάρχουν ενδείξεις ότι το νησί, ήταν στο βυθό.
Βέβαια τη θεά Αφροδίτη, την παρέσυραν τα κύματα και την έφεραν στην Κύπρο, όπου λατρεύονταν ως Πάνδημος και προστάτευε τον σαρκικό έρωτα και την αναπαραγωγή.
Στα Κύθηρα υπήρχε ιερό της θεάς, από αρχαιοτάτων χρόνων, στο Παλιόκαστρο, σε πανοραμική τοποθεσία, πάνω απ’ την Παλιάπολη. Γι’ αυτό και στην ομηρική εποχή τα Κύθηρα αναφέρονται ως Ζάθεα, δηλαδή Άγιος τόπος… Εδώ λατρεύονταν ως Ουρανία Αφροδίτη και προστάτευε την αγνή Αγάπη και τον Έρωτα.
Στα Κύθηρα κατέφυγε και το μοιραίο… ζευγάρι ο Πάρις και η ωραία Ελένη, όταν έφυγαν απ’ τη Σπάρτη και προσέφεραν θυσίες στην θεά… που προστάτεψε τον έρωτά τους…που εδώ ολοκλήρωσαν… Και…βέβαια…δεν θα θυσίαζαν στον βωμό του Δία…που θα τους είχε κατακεραυνώσει…για το ανοσιούργημα…που έκαναν….
Σε άλλα μέρη, όπως στη Θήβα, λατρεύονταν ως Αποστρόφια… και προστάτευε, την ηθική στις σχέσεις των ανθρώπων, τις μητέρες και τα παιδιά.
Δεν πιστεύω να είχε και πολλούς πιστούς…οποιαδήποτε… θεά με αυτό το κοσμητικό επίθετο…που προκαλεί αποστροφή…Θα ήταν πάμφτωχο…το ιερό της… καθώς είναι τοις πάσι γνωστόν… πως το ανθρώπινο γένος…από γεννησιμιού… του, ρέπει…προς την ακολασία… και το «μπάχαλο»…
Οι Φοίνικες, όταν την κατέκτησαν… την ονόμασαν «Πορφυρούσα», καθώς εδώ επεξεργάζονταν την πορφύρα, που έβαφαν τα κόκκινα υφάσματα.
«Πορφυρούσα», λέγονταν, τιμής ένεκεν… και το καράβι, που μας έφερε στα Κύθηρα, από την Νεάπολη Λακωνίας…
Ήμασταν 38 πεζοπόροι και αρχηγός μας και ξεναγός… συνάμα, ο πράος…Τάσος Αλεξανδρόπουλος, που κατάφερε να « γουλαντρίσει…» μια τόσο μεγάλη ομάδα, επί τόσες μέρες και να μην δημιουργηθεί το παραμικρό…Του αξίζουν πολλά μπράβο!…Και τον βρήκα… και αρκετά «διαβασμένο»… Συγχαρητήρια!…
Εμείς βέβαια…δεν το χάσαμε… το πλοίο της γραμμής… και είμαστε τυχεροί που απολαύσαμε από κοντά τις απίστευτες ομορφιές του, που μας εξέπληξαν… Για πέντε μέρες που μείναμε στο νησί, η μια έκπληξη διαδέχονταν την άλλη….
Ήταν μεσημέρι, όταν φτάσαμε στο Διακόφτι, το λιμάνι των Κυθήρων.
Σε μικρή απόσταση απ’ το λιμάνι, υπάρχει το «ναυάγιο»… Μια βραχονησίδα…με ένα μισοβυθισμένο καραβάκι… που σημαίνει πως εδώ όταν αγριέψει ο καιρός… τα πράγματα είναι δύσκολα…
Εξ’ άλλου είναι πασίγνωστα δύο ναυάγια στην περιοχή.
Το πρώτο είναι το ναυάγιο του πλοίου «Μέντορ», λίγο πιο έξω απ’ το βενετσιάνικο κάστρο του Αυλαίμονα, το 1828, το οποίο μετέφερε τα γλυπτά του Παρθενώνα στην Αγγλία. Αλλά ο Έλγιν δεν πτοήθηκε… Λίγο αργότερα, χρησιμοποιώντας καλύμνιους δύτες, ανέσυρε όσα μπόρεσε και τα μετέφερε στην πατρίδα του…Είναι αυτά που τα βλέπει όλος ο κόσμος… όχι στη χώρα που τα «γέννησε»…αλλά στη χώρα που τα «έκλεψε»… και καμαρώνει… για αυτό της το κατόρθωμα….
Και το αρχαίο ναυάγιο των Αντικυθήρων, στην ομώνυμη νησίδα, απ’ όπου ανασύρθηκε ο περίφημος «μηχανισμός των Αντικυθήρων»… Ένα τεχνολογικό επίτευγμα των προγόνων μας που ακόμα μελετάται… Και η έρευνα του ναυαγίου είναι σε εξέλιξη… Πρόσφατα ανασύρθηκε, ανθρώπινος σκελετός και άλλα αντικείμενα του σκάφους, που θα βοηθήσουν στην έρευνα για τα αίτια του ναυαγίου.
Ο γραφικός οικισμός με τα λευκά σπιτάκια και τα μπλε πορτοπαράθυρα και οι γυμνοί…λόφοι τριγύρω με τις αφάνες και τα θυμάρια… παρέπεμπαν σε κυκλαδονήσι… Είχαμε την εντύπωση πως φτάσαμε σε ένα ακόμα νησί του Αιγαίου…
Όταν όμως προχωρήσαμε προς το εσωτερικό του νησιού για να πάμε στη Χώρα, το τοπίο σιγά-σιγά… άλλαζε…
Καθ’ οδόν, βλέπαμε όλο και περισσότερα πεύκα, περιβόλια με ελιές, αμυγδαλιές, αμπελάκια, συκιές και το ειδυλλιακό λοφώδες τοπίο… άρχισε να θυμίζει… τα νησιά του Ιονίου Πελάγους, Ζάκυνθο- Κεφαλονιά και λοιπά Ιόνια νησιά, όπου και ανήκει διοικητικά…
Πλησιάζοντας στο χωριό Κατούνι, μια έκπληξη… μας περίμενε… Μια πέτρινη γέφυρα, με δώδεκα τόξα, τεράστια…για τα δεδομένα της εποχής που κτίστηκε…συνέδεε τις όχθες μιας βαθειάς κοιλάδας, που την διέσχιζε ποταμάκι…Είναι η μεγαλύτερη πέτρινη γέφυρα στον Ελλαδικό χώρο.
Η γέφυρα αυτή είναι ένα απ’ τα σπουδαιότερα έργα υποδομών… που κληρονόμησε… το νησί από τη Αγγλοκρατία… που κράτησε περί τα 55 χρόνια(1809-1864).
Άλλα έργα της ίδιας περιόδου, είναι τα γεφύρια στον Ποταμό, στο Καψάλι και στα Μυρτίδια, το λοιμοκαθαρτήριο στο Καψάλι, οι δρόμοι που συνδέουν τα χωριά, έργα ύδρευσης, πολλά σχολεία και οι φάροι στο Μουδάρι και Καψάλι.
Τα έργα αυτά έγιναν με προσωπική εργασία των κατοίκων του νησιού, με την μέθοδο της επίταξης. Οι κάτοικοι του νησιού υπέστησαν πολλά δεινά επί Αγγλοκρατίας…
Ένα ακόμη «δώρο»…από την αγγλική κατοχή, είναι και ο θεσμός «Εγχώριος Περιουσία Κυθήρων και Αντικυθήρων». Δηλαδή, η μη ιδιωτική περιουσία, δεν ανήκει στο δημόσιο αλλά στην «Εγχώρια Περιουσία Κυθήρων και Αντικυθήρων». Επίσης εδώ ανήκουν όλα τα «προσκυνήματα»…τα κοινόχρηστα αγαθά, όπως ο γιαλός, οι δρόμοι, οι πλατείες, τα κάστρα, τα εγκαταλειμμένα κτήρια ιδιωτών, καθώς και οι αλυκές.
Το νησί έχει περί τις 18 αλυκές και το αλάτι που παράγεται επαρκεί για τις ανάγκες του νησιού. «Μπορεί η Ελλάδα να πουληθεί… κάποτε… τα Κύθηρα ποτέ…» χάρη σ’ αυτόν τον θεσμό… Το διαλαλούσε… με καμάρι… ο ντόπιος συνοδός μας…
Τα Κύθηρα, με το ειδυλλιακό λοφώδες ανάγλυφο…την πλούσια χλωρίδα και πανίδα…φημίζονταν… από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας…ως ο ιδανικός κυνηγότοπος!…Είναι γνωστά απ’ την αρχαιότητα, τα παστά ορτύκια των…
Την φήμη αυτήν βέβαια… την επιβεβαιώνει… και το πιο γνωστό… παραδοσιακό κυθηραϊκό τραγούδι που γνωρίζω…, «Τα ζαγαράκια»… Είναι συρτός χορός…με μια ιδιορρυθμία… όπως και όλα εδώ… έχουν τον δικό τους «ρυθμό»….
Το τραγούδι λέει: Παίρνω τα ζαγαράκια μου και πάω να κυνηγήσω. Λαγούς και λάφια για να βρω και πίσω να γυρίσω κλπ. κλπ… Παρεπιπτόντως…ζαγάρι είναι το σκυλί…
Τα Κύθηρα, στο διάβα…της μακραίωνης ζωής τους…είχαν τα «πάνω»… και τα «κάτω» τους… όπως τα «πάντα»…σ’ αυτόν τον κόσμο…Είχαν περιόδους ακμής και περιόδους κατάρρευσης… Εφτά φορές έχουν ερημώσει… Αλλά ποτέ… δεν έπαψαν να κατοικούνται… «Εφτάψυχα»… λοιπόν τα Κύθηρα!… και έτσι να παραμείνουν….
Και όταν ήταν στα «πάνω» τους…και είχαν πολύ κόσμο… μαστίζονταν από την μετανάστευση… όπως και όλη η χώρα… δυστυχώς. Η παραγωγή δεν επαρκούσε για τις βιοτικές ανάγκες του πληθυσμού… και ο κοσμάκης…έπαιρνε των «οματιών» του…. για κοντινές χώρες, Αθήνα, Σμύρνη, Αίγυπτο…η για μακρινές…στα πέρατα του κόσμου… κυρίως… Αμερική και Αυστραλία.
Πλησιάζοντας στη Χώρα, μένεις άναυδος!..Σε απόκρημνο βράχο, πάνω απ’ τη θάλασσα, είναι κτισμένο το καλοδιατηρημένο ενετικό κάστρο των Κυθήρων και πίσω του… απλώνεται η γραφική χώρα.
Στα αριστερά του εντυπωσιακού βράχου χάσκει βαθιά κοιλάδα… που καταλήγει στη θάλασσα, σε πανέμορφη παραλία…
Και παραδίπλα, χαμηλά… απλώνονται τα μαγευτικά… δίδυμα λιμανάκια σε σχήμα (ω) στο Καψάλι, που είναι όλα τα λεφτά!… Στην είσοδο του λιμανιού, σε βραχονησίδα… στέκει κάτασπρος σαν περιστέρι… ο φάρος, που κτίστηκε το 1853 απ’ τους Άγγλους.
Και πιο πίσω…βρίσκεται η «Χύτρα»…ένας εντυπωσιακός βράχος, που μοιάζει με χύτρα που βράζει…, καθώς συχνά… με την εξάτμιση της θάλασσας, ένα πυκνό σύννεφο ατμού…φαίνεται… να αναδύεται απ’ την κορφή του…
Στο βράχο υπάρχει σπήλαιο με σταλακτικό διάκοσμο.
Στη «Χύτρα»… έρχονται οι κάτοικοι και μαζεύουν το εκπληκτικό κίτρινο λουλουδάκι το «Sempreviva», που φυτρώνει μόνο εδώ… Και με αυτό, φτιάχνουν διάφορα, πανέμορφα διακοσμητικά αντικείμενα, που βρίσκεις στην Χώρα, στα γουστόζικα μαγαζάκια της!..
Το λουλούδι αυτό… το λέει και το όνομά του… δεν φθείρεται με το χρόνο… όπως όλα τα πράγματα… σ’ αυτόν τον κόσμο… αλλά διατηρεί την ομορφιά και την φρεσκάδα του, για πάντα!.. Ευδοκιμεί στην «Χύτρα, στην Αμοργό και στην Ήπειρο, σε απόκρημνα μέρη….Μακάρι να είχαμε την ομορφιά του και την τύχη του!…
Και στα αριστερά μας… πάνω στα απόκρημνα βράχια, ένα κάτασπρο εκκλησάκι «φώλιαζε» σε σπήλαιο και δίπλα τεράστιοι σταυροί με ασβέστη… Ένα γραφικό…ελικοειδές μονοπάτι, με ασπρισμένα σκαλοπάτια…ανέβαινε ως εκεί, απ’ το Καψάλι.
Κάποιο απόγευμα, ανηφορίσαμε κατά κει… για επίσκεψη…στο εξόχως μυστηριακό αυτό προσκύνημα και ξεναγηθήκαμε από τον υπεύθυνο… Σύμφωνα με τα λεγόμενά του… πέρασε από εδώ για λίγο… ο ευαγγελιστής Ιωάννης σε κάποιο ταξίδι του…Μας έδειξε τον τόπο…που ξάπλωνε… Ένα παταράκι…σε μια εσοχή τη σπηλιάς…
Καταλύσαμε στο γραφικό Καψάλι και συγκεκριμένα στα ενοικιαζόμενα δωμάτια Genco–Mely, που ήταν αρκετά περιποιημένα… και κάναμε το πρώτο μπάνιο μας… στα δροσερά νερά του…στην παραλία, από κάτω…Χαίρεσαι να κολυμπάς με τόση ομορφιά τριγύρω… τρελαίνεσαι!..
Το απόγευμα ξεκινήσαμε τις πεζοπορικές μας δραστηριότητες στο νησί. Ανηφορίσαμε , παίρνοντας το μονοπάτι από την αγγλική γέφυρα, στη χαράδρα κάτω απ’ το Κάστρο και σε λίγο…βρεθήκαμε σε ένα σπήλαιο…
Στο εσωτερικό του… φιλοξενούσε ένα απέριττο εκκλησάκι των Αγίων Πέτρου και Παύλου…που ήταν το αγαπημένο… του ζεύγους Ιωάννη και Άννας Πετροχείλου, που ερεύνησε πολλά σπήλαια στη χώρα μας και έζησε πολλά χρόνια στα Κύθηρα. Μυστηριακή η ατμόσφαιρα στο εσωτερικό του!…
Κοιτάζοντας πίσω, προς το Καψάλι, είδαμε σε λόφο πάνω, το Λοιμοκαθαρτήριο, που έκτισαν οι άγγλοι. Συνεχίσαμε την πορεία προς το Κάστρο και σε μιάμιση ώρες ήμασταν εκεί… Η θέα τριγύρω εκπληκτική!…
Από εδώ ήλεγχαν οι άρχοντες βενετοί του κάστρου, τους θαλάσσιους δρόμους του Κρητικού, του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους… Από εδώ, με καλό καιρό φαίνεται και η Κρήτη. Γι’ αυτό το λόγο το κάστρο λέγονταν και το « μάτι της Κρήτης»…
Μέσα στο κάστρο, βλέπεις διάσπαρτα εδώ και εκεί κανόνια των βενετών, των ρωσοτούρκων και των άγγλων.
Μπαίνοντας από την πύλη στο κάστρο, στα δεξιά είναι η «Φόσσα», μια μεγάλη σήραγγα. Στον εξωτερικό τοίχο αυτής, ήταν το λιοντάρι και τα εμβλήματα των βενετών αρχόντων, τα οποία αποσπάστηκαν και κάηκαν, μαζί με το «libro d’oro»… το βιβλίο των ευγενών, από τους γάλλους το 1797, έξω απ’ τον «Εσταυρωμένο», στη Χώρα.
Στα αριστερά της εισόδου είναι οι φυλακές και πιο πάνω και δεξιά είναι η μεγάλη Στέρνα, με τους θόλους και τα τόξα που επαρκούσε για πολύ καιρό, σε κατάσταση πολιορκίας.
Πιο πάνω, στην «καρδιά»… του κάστρου, είναι το Διοικητήριο, η πυριτιδαποθήκη, με τοίχους, ένα μέτρο πάχους και η εκκλησία του Παντοκράτορος… με αξιόλογες τοιχογραφίες.
Στο Διοικητήριο, φυλάσσεται το «Ιστορικό Αρχείο των Κυθήρων».
Μεγάλο μέρος αυτών των αρχείων… ιδιαίτερα των Αντικυθήρων διέσωσε ο ναύαρχος του ρωσικού πολεμικού ναυτικού… Νικόλαος Φιλοσοφώφ…
Ο Φιλοσοφώφ, ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, ευπαρουσίαστος με μεγάλη μόρφωση και παιδεία. Το 1907 υπηρετούσε στα Χανιά ως πλωτάρχης του τσαρικού πολεμικού ναυτικού… Εκεί με το πλοίο του, έσωσε πολλούς ναυαγούς, όταν το αυστριακό υπερωκεάνειο «Ιμπερατρίτς», που εκτελούσε το δρομολόγιο Τεργέστη-Καλκούτα, ναυάγησε κοντά στην Ελαφόνησο της Κρήτης. Γι’ αυτή του την προσφορά…τιμήθηκε με τον βαθμό του ναυάρχου. Η Επανάσταση των μπολσεβίκων τον βρίσκει να μάχεται στο πλευρό του Τσάρου και στα γεγονότα που ακολούθησαν χάνει όλη την οικογένειά του…
«Ναυαγός της ζωής», όπως αυτοαποκαλούνταν … κατέφυγε… στην χώρα μας, στην Αθήνα αρχικά, στην Ελαφόνησο για λίγο ως φαροφύλακας και κατόπιν ως φαροφύλακας στα Αντικύθηρα… όπου και πέθανε το 1946. Εδώ, παντρεύτηκε την Σαμπία Χαρχαλάκη και απέκτησαν ένα γιό.
Στη συνέχεια, περνώντας ένα τούνελ κάτω απ’ το Διοικητήριο, βγαίνεις στην πλατεία του, όπου υπάρχει ο ναός της Μυρτιδιώτισας, που γιορτάζει στις 24 Αυγούστου, ημέρα ευρέσεως της εικόνας της και δίπλα της η παναγία «Ορφανή» που είναι ιδιόκτητος ναός.
Στη θέση της Μυρτιδιώτισας, υπήρχε η «Παναγία των Λατίνων» που απ’ το 1806 έγινε ορθόδοξη εκκλησιά. Η εικόνα της παναγίας που βρίσκεται εδώ είναι αντίγραφο. Το πρωτότυπο βρίσκεται στο ομώνυμο Μοναστήρι.
Δυο θαύματα σχετίζονται με την Μυρτιδιώτισα. Το ένα αφορά την σωτηρία του καραβιού, που έφερνε το ασήμι για το κάλυμμα της Παναγιάς και έπεσε σε πειρατές και το άλλο, όταν έπεσε κεραυνός στο κάστρο, το 1829 που πέρασε μπροστά απ’ την Παναγία και δίπλα απ’ την πυριτιδαποθήκη και δεν έγινε απολύτως τίποτα…
Στην συνέχεια κατηφορίσαμε προς την Χώρα, όπου επισκεφτήκαμε τον λαμπρό, μητροπολιτικό ναό του Εσταυρωμένου, με το περίφημο, επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις αναγεννησιακού στυλ, εικόνες και τοιχογραφίες. Τριγύρω πολλά βενετσιάνικα αρχοντικά και απλές κατοικίες.
Κατόπιν επισκεφτήκαμε το Εσω –Μπούργο, στη βορεινή πλευρά του Κάστρου. Είναι περιτειχισμένο με καστρότοιχο, περικλείει πολλά σπίτια και περί τα 14 ιδιωτικά… ξωκκλήσια, αφημένα στην μοίρα τους… αφού πια δεν υπάρχουν χρήματα για επισκευές…
Περπατήσαμε για πολλή ώρα στον κεντρικό δρόμο της Χώρας με τα καλαίσθητα μαγαζάκια, τα καφέ και τα εστιατόρια και τις υπέροχες βουκαμβίλιες που στολίζουν… προσόψεις σπιτιών και μαγαζιών.
Φτάσαμε ως την κεντρική πλατεία, όπου το δημαρχείο της πόλης, οι τράπεζες και οι διάφορες υπηρεσίες. Γραφική και ήσυχη η πόλη…με τα περισσότερα σπίτια να διατηρούν τις βενετσιάνικες προσόψεις τους…
Την επόμενη μέρα επίσκεψη στο μεγαλύτερο χωριό των Κυθήρων τον Ποταμό, που μας εντυπωσίαζε…με την πληθώρα των νεοκλασικών αρχοντικών με τις κεραμοσκεπές, τα παραδοσιακά σπίτια, τα καλαίσθητα καταστήματα και με την αρχοντιά του!..
Στην πλατεία του δεσπόζει ο μεγάλος και λαμπρός ναός της Παναγίας της Ιλαριώτισσας, απ’ όπου πήρε το χωριό, την επωνυμία «της Κυράς το χωριό» . Έχει φιλαρμονική και θέατρο.
Κάθε Κυριακή πρωί γίνεται στην πλατεία του χωριού, μεγάλο παζάρι με τοπικά προϊόντα, αγροτικά και κτηνοτροφικά.
Στο χωριό λειτουργεί απ’ το 1970 το Κασιμάτειο Γηροκομείο που συντηρείται από δωρεές και πίσω απ’ αυτό υπάρχει το Αγγλικό σχολείο.
Επίσης λειτουργεί Κέντρο Υγείας, με την επωνυμία «Τριφύλλειο» Ίδρυμα Κυθήρων, δωρεά ομώνυμης οικογένειας. Κοντά στο χωριό υπάρχει και μια γέφυρα απ’ την Αγγλοκρατία.
Το χωριό είναι το πολιτικό κέντρο του νησιού…Εδώ αποφασίστηκε η αυτονόμηση του χωριού το 1917 για να συνταχθεί με το Βενιζέλο και ήταν και κέντρο των ανταρτών στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Εδώ επισκεφτήκαμε το πολυκατάστημα «Μανέας»… ένα παλιό παντοπωλείο με την ουσιαστική σημασία του όρου… Είχε τα πάντα…ότι πουλάνε σήμερα τα σούπερ μάρκετ… Είχε και σκεύη «εμαγιέ»…που είχα χρόνια να δω σε μαγαζί…νόμιζα ότι έχουν εκλείψει απ’ την αγορά…
Επίσης διαθέτει καλαίσθητα παραδοσιακά καφενεία, και ουζερί.
Ένα πανέμορφο χωριό…που χαίρεσαι να περπατάς στους δρόμους του, ειδυλλιακό για να πιείς το καφέ σου… και πεντακάθαρο…
Στην συνέχεια πήγαμε με το λεωφορείο στον Καραβά, ένα μικρό χωριουδάκι, μεσ’ το πράσινο… στην όχθη μιας πανέμορφης κοιλάδας με πλούσια βλάστηση από πλατάνια, που την διατρέχει ρέμα.
Το χωριό αυτό το έφτιαξαν κύπριοι, κάτοικοι του ομώνυμου χωριού της Κύπρου, που εγκαταστάθηκαν εδώ κάποτε…
Από εδώ ξεκινήσαμε την πεζοπορία, απ’ την πηγή Αμίρ-Αλί, όπου υπήρχαν τα «πλυντήρια» του χωριού… Τσιμεντένιες στέρνες, όπου έπλεναν τα ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα οι νοικοκυρές του χωριού.
Η πορεία μας, κατά μήκος του οφιοειδούς φαραγγιού περνούσε μέσα από ελαιώνες και εγκαταλειμμένες αγροικίες και μας έβγαλε στον φάρο του Μουδαρίου, κτίσμα των άγγλων το 1875. Η πορεία μας κράτησε περί τις τρείς ώρες.
Στον φάρο ξεναγηθήκαμε από τον φαροφύλακα, βαθμοφόρο του πολεμικού ναυτικού, που υπηρετεί εδώ. Μαζί του ήταν και … ο πατέρας του, απόστρατος φαροφύλακας και αυτός, για «παρεούλα»… . εδώ στην ερημιά…και ως βοηθός…στην συντήρηση του φάρου… Και πράγματι ο φάρος και τα συνοδά κτίσματα… ήταν σε άριστη κατάσταση… αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι ο φάρος κτίστηκε το 1873. Ο πύργος του φάρου έχει ύψος 25 μ.
Ανεβήκαμε στον πύργο του και είδαμε πως λειτουργούν σήμερα οι φάροι. Στις μέρες μας οι φάροι λειτουργούν με ηλεκτρικό ρεύμα και με εφεδρική μπαταρία, σε περίπτωση διακοπής…και έτσι οι φαροφύλακες σήμερα περνούν «ζωή και κότα…»
Παλιά η ζωή των φαροφυλάκων ήταν πολύ κοπιαστική και δύσκολη… Έπρεπε να μένουν στην ερημιά όλο τον χρόνο με τις οικογένειές τους, μακριά απ’ τον κόσμο, και κάθε τρίωρο έπρεπε να ανεβαίνουν στον πύργο, για να κουρδίζουν τον μηχανισμό για να λειτουργεί…
Ήταν αξιοθαύμαστη…η φιλοξενία μας και η ξενάγηση στον φάρο από τον γιο και τον πατέρα… Τι δεν μας τράταραν… αναψυκτικά και σνακς όσα ήθελε η ψυχή μας…παρά το ότι τα κουβαλούν με τα χέρια όλα τα χρειαζούμενα περί τα 5χιλιόμετρα, καθώς οι φάροι ανήκουν στο πολεμικό Ναυτικό, είναι δηλαδή στρατιωτική περιοχή και απαγορεύεται η πρόσβαση με αυτοκίνητο…
Ακολούθησε αναγκαστική πεζοπορία μιας ώρας περίπου, μέχρι την παραλία της πλατιά Άμμου, όπου κολυμπήσαμε στην υπέροχη αμμουδερή παραλία του οικισμού και φάγαμε θαλασσινά …σε ταβέρνα.
Την επόμενη μέρα επισκεφτήκαμε τον Αβλέμονα, με τους γραφικούς κολπίσκους και το ενετικό κάστρο. Στην περιοχή αυτή υπήρχε η Παλιάπολη, η πρώτη μινωική εγκατάσταση στο νησί, περί την τρίτη χιλιετία π. Χ, με Μινωικό ιερό Κορυφής, το σημαντικότερο, που έχει βρεθεί εκτός Κρήτης.
Από εδώ πήραμε το αρχαιότερο… μονοπάτι του νησιού, για το Μινωικό ιερό Κορυφής, όπου φτάσαμε μετά από 2,30 ώρες πορείας.
Στις μέρες μας, στην κορυφή δεσπόζει το εκκλησάκι του Αη-Γιώργη, με θέα προς όλο το νησί. Ο Αη- Γιώργης είχε ψηφιδωτό δάπεδο, υπολείμματα του οποίου βλέπουμε σήμερα, με σκηνές κυνηγιού, διακοσμητικούς μαιάνδρους κ.α. και ανάγεται στον 7ο αιώνα μ.Χ
Δίπλα απ’ τον Αη-Γιώργη, στην αρχαιότητα υπήρχε ναός της Αθηνάς, που στην βυζαντινή εποχή, στα ερείπιά του… κτίστηκε ναός της Παναγίας, «κυθηραϊκού» τύπου… δίχωρος μετά τρούλου, το ιερό φέρει τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερα ημιθόλια. Γιορτάζει στις 23 Αυγούστου.
Και πιο πέρα υπάρχει κτίσμα, όπου μαγειρεύουν και τρώνε οι πιστοί στα πανηγύρια, στις μέρες μας…
Στην αρχαιότητα το ιερό, λειτουργούσε και ως παρατηρητήριο… και ήλεγχε τα περάσματα από Ταίναρο-Μαλέα και Κρητικό πέλαγος. Σε ανασκαφές στο ιερό βρέθηκαν πολλά πήλινα και χάλκινα λατρευτικά αντικείμενα και ειδώλια προσκυνητών, της μινωϊκής περιόδου.
Στην συνέχει ακολούθησε μπάνιο στην παραλία της Σκάνδειας, επίνειο της Παλιάπολης, με την μαγευτική και μεγάλη… παραλία.
Στα βράχια της παραλίας στα αριστερά μας, επισκεφτήκαμε, σκαμμένους στα βράχια, οικογενειακούς… τάφους της μινωικής περιόδου.
Στα δεξιά μας επίσης η θάλασσα και ο αέρας έχουν σμιλέψει, τεράστια εντυπωσιακά γλυπτά… σε βράχια που εισχωρούν στη θάλασσα και που στολίζουν τις δυο συνεχόμενες παραλίες, που επικοινωνούν και από ξηράς και δια θαλάσσης… με στενές διόδους και γέφυρες…
Η εκπληκτική αυτή περιοχή… ονομάζεται «λουτρά της Αφροδίτης»…καθώς ο μύθος λέει πως εδώ αναδύθηκε η θεά!… Η θεά… βέβαια παρασύρθηκε… και έφτασε στην Κύπρο…αλλά στο σημείο αυτό…άφησε το «στίγμα της»…την «αύρα της»… αποτυπωμένη… στα βράχια… Νοτιότερα υπάρχει η παραλία Φυρί Άμμος…που λένε πως είναι η ωραιότερη… του νησιού.
Και μετά το μπάνιο στα «λουτρά της Αφροδίτης»…ακολούθησε «ψαροφαγεία»….σε ξακουστή ταβέρνα…στον πανέμορφο Αβλέμονα. Μόνο που όσοι δεν έφαγαν ψάρια… την «πατήσανε»…μείνανε νηστικοί…
Την επόμενη μέρα, το πρωί, επισκεφτήκαμε το αξιόλογο αρχαιολογικό μουσείο του νησιού, που στεγάζεται σε ανακαινισμένο νεοκλασικό οίκημα, στα πρόθυρα της Χώρας, δωρεά του Κυθηραϊκού Συνδέσμου.
Με εντυπωσίασε ιδιαίτερα το «στήσιμο» του μουσείου, η πληθώρα…των εκθεμάτων απ’ την μακραίωνη και πολυτάραχη ζωή του νησιού, μέσα στο χρόνο… και η χρήση εποπτικού υλικού και πολυμέσων…
Πράγματι η επίσκεψη στο μουσείο αυτό, «είναι ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο… με αφετηρία τον 9ο π. Χ αιώνα…
Το σημαντικότερο έκθεμα είναι «ο Λέων των Κυθήρων»… έργο του 525-500 π. Χ, που βρέθηκε στο Παλιόκαστρο της Παλιάπολης… το 1809. Κοσμούσε τις επάλξεις του Κάστρου της Χώρας από το 1828, μέχρι το 1941… που μεταφέρθηκε στη Γερμανία ως λάφυρο πολέμου. Επαναπατρίσθηκε το 1957 στην Αθήνα, στο αρχαιολογικό μουσείο. Μετά το ’70 βρέθηκε σε εκθέσεις στο εξωτερικό… Μετά πήγε για «συντήρηση»… και εδέησε ο Κύριος…να επιστρέψει στην γενέτειρά του…το 1985…Έλεος πια…φτάνει… και από μάρμαρο και να είσαι…κάποτε λυγάς!…
Όλοι κλαίγαμε… ακούοντας το ίδιο… να εξιστορεί τα «πάθη» της πολυκύμαντης…ζωής του, μέσα στο διάβα των αιώνων… στο καταπληκτικό βιντεάκι του Αντωνίου Διδυμιώτη…μέσα στο μουσείο… Εξαιρετική δουλειά…
Με εξέπληξε επίσης το γεγονός, πως μοιράζεται στα παιδιά που επισκέπτονται το μουσείο, το έντυπο «Είμαι ο Λέων των Κυθήρων και έχω μια ιστορία να σας πω…» μαζί με το DVD… Χίλια μπράβο σε όλους που συνέβαλλαν σε όλο αυτό το εγχείρημα!…
Εν συνεχεία ακολούθησε επίσκεψη και ξενάγηση στην μεσαιωνική πρωτεύουσα του νησιού, την Παλιόχωρα, την στοιχειωμένη καστροπολιτεία…
Μετά την κατάλυση της Πόλης απ’ τους Φράγκους, που κατέλαβαν και πολλά νησιά του Αιγαίου και τα Κύθηρα, οι Ευδαιμονογιάννηδες, οι άρχοντες των Κυθήρων, εγκατέλειψαν την Χώρα και ίδρυσαν την νέα πρωτεύουσά τους σε πιο οχυρωμένη θέση και αθέατη από την θάλασσα.
Έκτισαν λοιπόν την πόλη τους, σε απόκρημνο βράχο, που προστατεύεται από δυο βαθιές χαράδρες, που ενώνονται και σχηματίζουν το φαράγγι της Κακιάς Λαγκάδας, που καταλήγει βόρεια στη θάλασσα, στην ομώνυμη, όμορφη παραλία…
Η πόλη ήταν ξακουστή για τα πλούτη της… και τις πολλές εκκλησιές της. … Είχε περί τις 365, όσες και οι μέρες του χρόνου…
Καθεδρικός ναός της, ο Άγιος Δημήτριος, γι’ αυτό λέγονταν και Κάστρο του Αγίου Δημητρίου.
Την πόλη αυτή κατέστρεψε… ο θρυλικός τούρκος ναύαρχος… Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, το 1557. Κατέσφαξε τους κατοίκους… άρπαξε τα μυθικά πλούτη… και έκτοτε ο τόπος θεωρήθηκε καταραμένος… και δεν κατοικήθηκε ξανά…
Η πορεία μας προς το ερειπωμένο οικισμό, ξεκίνησε απ ’το χωριό Τριφυλλιάνικα και κράτησε περί την μιάμιση ώρα.
Η πρώτη εκκλησιά που είδαμε έξω απ’ το Κάστρο, ήταν ανακαινισμένη, σταυροειδής μετά τρούλου και τιμάται προς τιμήν των Αγ. Θεοδώρων.
Μπαίνοντας στο Κάστρο, στην πρώτη εκκλησιά που συναντήσαμε, στην Παναγία του Φόρου… αναστηλωμένη και αυτή, κάναμε μια στάση για ξεκούραση και ξενάγηση… Καθίσαμε στην σκιά των δέντρων, που υπήρχαν στην αυλή της. Θαρρώ… πως ήτανε βελανιδιές… και άρχισε η ξενάγηση…από τον Τάσο…
«Βρισκόμαστε στην αυλή της «Παναγίας του Φόρου»… Εδώ μαζεύονταν οι κάτοικοι… της πόλης, μόλις έπαιρναν τον ΕΜΦΙΑ… και έσκουζαν…λέγοντας… Αχ!… Παναγία μου!…. τι κακό μας βρήκε… Έτσι η εκκλησία αυτή ονομάστηκε Παναγία του Φόρου…»
Ήταν ένα αστείο πετυχημένο του αρχηγού μας…που μας έκανε να γελάσουμε, παρ’ όλη την ταλαιπωρία μας να φτάσουμε ως εδώ… Έκανε πάρα πολύ ζέστη….
Πιθανόν η ονομασία αυτή…. δική μου άποψη εκφράζω… να προέκυψε απ’ την λατινική λέξη foroum, που σήμαινε την αγορά, τον τόπο συγκέντρωσης των πολιτών…για ψώνια αλλά και για να συζητήσουν τα όποια προβλήματα του τόπου. Και επειδή, ο εν λόγω χώρος…είναι ο μόνος μέσα στο Κάστρο, με τόση άπλα… η Παναγία… ήταν του Φόρουμ… που με το χρόνο…έγινε του Φόρου….
Στη συνέχεια περιδιαβήκαμε στις ερειπωμένες εκκλησιές και αρχοντικές κατοικίες του Κάστρου, θαυμάσαμε τα έργα των ανθρώπων… και της Φύσης… που προφανώς… ήταν στα «χαϊ» της… όταν σμίλευε αυτό το επικίνδυνο και φοβερό φαράγγι της Κακιάς Λαγκάδας… όνομα και πράγμα!…
Και εντυπωσιασμένοι όπως ήμασταν απ’ την στοιχειωμένη καστροπολιτεία… και την Κακιά Λαγκάδα, μπήκαμε στο λεωφορείο για άλλες καστροπολιτείες… βενετσιάνικες αυτή τη φορά και για άλλες πανέμορφες ρεματιές… αυτές του Μυλοποτάμου…στα δυτικά του νησιού.
Η πορεία μας ξεκίνησε απ’ την πολύ… περιποιημένη πλατεία του χωριού, με τα θεόρατα πλατάνια και τα περιποιημένα μαγαζιά, στον κεντρικό δρόμο.
Το παλιό ελαιοτριβείο του χωριού…έχει μετατραπεί σε καλαίσθητο… κατάστημα πώλησης τοπικών βοτάνων, από μια ξένη… Μια σουηδή…που παντρεύτηκε ένα παλικάρι απ’ το χωριό … και επιμένουν να ζουν εδώ…παρά την κρίση…που μαστίζει την χώρα μας… Μέσα στο κατάστημα υπάρχει βέβαια και ο μηχανισμός του ελαιοτριβείου, ατόφιος…με όλα του τα εξαρτήματα, όλα περιποιημένα και γυαλισμένα…
Όλο το χωριό, τουλάχιστον αυτό που είδαμε, στον σύντομο χρόνο που διαθέσαμε, αποπνέει αρχοντιά και καλαισθησία… όπως και όλες οι βενετσιάνικες καστροπολιτείες στον ελλαδικό χώρο, Μονεμβασία, Αστροπαλιά κ. α
Το μονοπάτι ελίσσεται σε κατάφυτη πλαγιά και περνά τον καταρράκτη Νεράϊδα… που εμείς δεν τον είδαμε… γιατί τα νερά στέρεψαν στη ρεματιά… Είδαμε μόνο τον βράχο απ’ όπου πέφτει και συνεχίσαμε προς την ρεματιά με την οργιώδη βλάστηση, κυρίως από πλατάνια, ιτιές και οξιές.
Η ρεματιά είναι ένα μνημείο της Φύσης, ένα τοπίο με άπειρες ομορφιές, και κατά μήκος της λειτουργούσαν 21 νερόμυλοι, σήμερα όλοι ερειπωμένοι…
Κατά μήκος της δεξιάς όχθης του υπάρχει το μονοπάτι και δίπλα του, το τσιμεντένιο μυλαύλακο… που τροφοδοτούσε με νερό τους μύλους, στη σειρά… Κάναμε μια στάση για ξεκούραση… στον μύλο του Στρατηγού, έτσι έγραφε η ταμπέλα…που στέκει ακόμα όρθιος με τα ούλα του…
Έχει τον μηχανισμό του ολάκερο, τον καταρράκτη, όπου έπεφτε το νερό, τον χώρο όπου περίμεναν οι πελάτες… σε πολύ καλή κατάσταση, με τζάκι και κτιστά τριγύρω παγκάκια και παραδίπλα, κολλημένη στον κάθετο βράχο η διόροφη κατοικία του μυλωνά… Κάτω αποθηκευτικός χώρος και πάνω η κατοικία, με κληματαριά στην είσοδο.
Στην αυλή του… στην ρεματιά δηλαδή… υπήρχε ειδυλλιακή λιμνούλα…που την σκίαζαν θεόρατα πλατάνια… Καθίσαμε στον ίσκιο τους και απολαμβάναμε το τοπίο τριγύρω… που από δω και κάτω ήταν πιο απόκρημνο, πιο εντυπωσιακό… καθώς στο σημείο αυτό, η ρεματιά ελίσσονταν θεαματικά με κάθετα ψηλά βράχια στα δεξιά μας…
Συνεχίσαμε την πορεία μας, τώρα στην απέναντι όχθη της ρεματιάς για ένα μισάωρο περίπου και το τοπίο γίνονταν ολοένα και πιο άγριο… πιο επιβλητικό… Τεράστια βράχια σκέπαζαν τώρα την κοίτη της, προφανώς από κατολισθήσεις… και το μονοπάτι γίνονταν όλο και πιο επικίνδυνο, καθώς ήταν σύριζα με την κάθετη, ψηλή, όχθη της ρεματιάς…
Σε κάποιο σημείο, υπήρχε ένα πετρογέφυρο που οδηγούσε στην απέναντι μεριά, όπου υπήρχαν τρείς μύλοι, ό ένας πάνω στον άλλο και τα νερά του επάνω τροφοδοτούσαν τον αποκάτω και ούτω καθ’ εξής. Είναι δε τόσο απόκρημνη η απέναντι όχθη της ρεματιάς…που απορώ πως σκαρφάλωναν εκεί άνθρωποι και ζώα….
Πιο κάτω υπήρχαν ακόμα δυο μύλοι και το μονοπάτι σε αυτό το σημείο, άρχισε να παίρνει την ανιούσα…για το χωριό και να ελίσσεται θεαματικά… Αυτό το μονοπάτι ακολουθούσαν οι μυλωνάδες και όσοι έφερναν εδώ τα σιτηρά τους για άλεσμα, για επιστροφή στο χωριό… Φανταστείτε λοιπόν τι τραβούσαν αυτοί οι άνθρωποι… μισό αιώνα πριν…για να εξασφαλίσουν τον επιούσιο άρτο…
Το μονοπάτι μυρωδάτο μεν…αλλά ανηφορικό δε… Όσο να φτάσουμε στο χωριό… μας βγήκε η πίστη!… Η πορεία μας κράτησε περί τις τρείς ώρες…
Στα πρόθυρα του οικισμού… πέσαμε σε μια συκιά και φάγαμε… ότι άφησαν οι νοικοκυραίοι… για τα πουλιά… Ακολούθησε τρικούβερτο… γεύμα στην πλατεία, όπου του δώσαμε και κατάλαβε…!Φάγαμε καλύτερα από κάθε άλλο μέρος στο νησί… Αρνάκια, κατσικάκια, μουσακάδες, και πίτες… είχαν την τιμητική τους…
Και αφού ήπιαμε και τον καφέ μας, πήραμε το μονοπάτι για περιήγηση στην Κάτω Χώρα Μυλοποτάμου και στο ενετικό κάστρο.
Η ξενάγηση άρχισε από το αγγλικό σχολείο του χωριού, ένα νεοκλασικό ωραίο κτήριο.
Κολλητά στο σχολείο είναι η μνημειακή είσοδος του κάστρου, που στην πρόσοψή του υπάρχουν υπολείμματα από το λιοντάρι, το σύμβολο της Βενετιάς, καθώς και οικόσημα των βενετών αφεντάδων του κάστρου.
Στο Κάστρο, έμεναν 50 βενετσιάνικες οικογένειες, που επιτηρούσαν τις δυτικές ακτές του νησιού.
Οι διόροφες κατοικίες του Κάστρου, όλες πανομοιότυπες…Στα ισόγεια υπήρχαν οι αποθήκες, τα ζώα, ο ληνός… και τα βαρέλια για τα κρασιά… και στον απάνω όροφο έμενε οι οικογένεια.
Στον απάνω όροφο ήταν η σάλα με τζάκι, και δυο υπνοδωμάτια… Κάτω απ’ την πέτρινη σκάλα, που οδηγούσε στον όροφο, ο λίγος χώρος που περίσσευε… ήταν το κοτέτσι του σπιτιού…
Διάσπαρτες μέσα στον οχυρωμένο και φυσικά… απόρθητο οικισμό… καθώς είναι κτισμένος πάνω σε απόκρημνο βράχο, ένα σωρό εκκλησιές, άλλες ερειπωμένες και άλλες σε καλή κατάσταση, με τοιχογραφίες.
Αργά το απόγευμα επιστρέψαμε στο Καψάλι, όπου μετά βίας… προλάβαμε να κάνουμε το τελευταίο… μπανάκι μας, στην όμορφη παραλία του.
Την Κυριακή, τελευταία μας μέρα στα Κύθηρα, κάποιοι…δεν θέλαμε να περπατήσουμε άλλο… και κατεβήκαμε με το λεωφορείο στο Διακόφτι για μπάνιο…
Τους υπόλοιπους…τους αφήσαμε στην τοποθεσία «Μνημείο του Κολοκοτρώνη». Απ’ εδώ πήραν το μονοπάτι, που διασχίζει ένα όμορφο φαράγγι και ήταν ο κύριος δρόμος επικοινωνίας του υπόλοιπου νησιού, με το Διακόφτι. Η πορεία τους… κράτησε περί τις μιάμιση ώρες.
Συναντηθήκαμε όλοι μαζί, στην όμορφη παραλία, στο Διακόφτι…
Και κατά το μεσημέρι.. πήραμε το δρόμο της επιστροφής στην Αθήνα…αποχαιρετώντας αυτόν τον τόπο… τον μικρό, τον μέγα… τον γεμάτο «θάματα» και «μάγια»… Και συνέχεια τριβέλιζαν το νου μου… οι στίχοι ενός κυθήριου ποιητή, του Πάνου Φύλλη, που λένε τα εξής…
Ας’ τους κι ας λένε πως
ονείρατα και πράξη έχουν
χωρίσει και δεν ζούνε
ταιριασμένα… Δεν θ’ αξιώθηκαν
ως τα Κύθηρα ταξίδι…
Προσωπικά… ευχαριστώ το θεό…που μ’ αξίωσε ταξίδι στα Κύθηρα και τα έζησα από κοντά… και από τότε…κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση στην καρδία μου…Οι πνευματικοί μου ορίζοντες διευρύνθηκαν… βλέπω τον κόσμο μ’ άλλα μάτια…
Οι αισθήσεις μου κατακλύστηκαν, από αμόλυντη και μυρωδάτη φύση… από καθαρές θάλασσες και μαγευτικές παραλίες, από την καλαισθησία των σημαντικών και ασήμαντων οικισμών, από την γοητεία… που αποπνέουν τα κάστρα και οι αρχαιολογικοί χώροι…το δέος που προκαλούν τα προσκυνήματα… τα ξακουστά…αλλά και τα ταπεινά εξωκκλήσια στις ερημιές… Τελικά τα ταξίδια είναι «βιώματα»…που μας κάνουν σε βάθος χρόνου…καλύτερους ανθρώπους…
Όμως ευχαριστώ το θεό, και για έναν ακόμα λόγο…Που μ’ αξίωσε να γνωρίσω στην ζωή μου εξαιρετικούς… ανθρώπους, που είχαν καταλυτική επίδραση στην προσωπικότητά μου και στην ζωή μου, κατ’ επέκτασιν.
Και ένας απ’ αυτούς…ήταν και μια τσιριγώτισσα δασκάλα, ονόματι Τσιριγώτου Γρηγορία (Ρια), απ’ τα Καμίνια του Πειραιά, που ήρθε στο χωριό μας, ένα ορεινό χωριό της Θεσσαλίας, στα μέσα της δεκαετίας του ’60.
Έμενε στο σπίτι του παππού μου, απ’ την μεριά της μάνας μου…και κατά κάποιο τρόπο…τη θεωρούσα συγγενικό μου πρόσωπο…αφού τον περισσότερο χρόνο…τον περνούσα εκεί με τα ξαδέλφια του.
Η κοπέλα αυτή, ήταν πολύ όμορφη…με ξανθά μαλλιά που τα έφτιαχνε «κορνέ», καλοντυμένη, κοκέτα θα έλεγα…που όλος ο κόσμος την θαύμαζε…
Πέρα όμως απ’ την ομορφιά…ήταν και εξαιρετικός άνθρωπος…Αγαπούσε όλον τον κόσμο…και πολύ περισσότερο τα παιδιά… Και απ’ τα παιδιά, αγαπούσε περισσότερα τα ορφανά … τα πολύ φτωχά….αυτά που είχαν μαθησιακές δυσκολίες και κυρίως… τα άρρωστα…
Είχε πολύ αγάπη μέσα της… και την έδειχνε έμπρακτα…σε κάθε ευκαιρία… Θυμάμαι, κάθε φορά που έρχονταν απ’ τον Πειραιά…κουβαλούσε κούτες με ρούχα, γαλότσες για το χειμώνα και τρόφιμα, σε μια γειτονική μας οικογένεια…με τρία ορφανά αγόρια, το μεγαλύτερο 12 χρονών και το μικρότερο 6. Αυτά ζούσαν με τον πατέρα τους…που ήταν πολύ σκληρός άνθρωπος…τα έδερνε αλύπητα… με το παραμικρό… μέχρι «δαγκωματιές»… άφηνε πάνω στα κορμάκια τους…
Εκείνη τα ήξερε όλα αυτά…είχε μαθητές τα μικρότερα… και «καίγονταν»…η ψυχή της… Όσο τα είχε στην τάξη της… τα αγκάλιαζε σε κάθε ευκαιρία… τα φιλούσε… τα χάϊδευε…Έκανε ότι μπορούσε για να απαλύνει τον πόνο τους!…
Το ίδιο έκανε και με τα παιδιά που «δεν έπαιρναν»…τα γράμματα… η έκαναν «παλβομάρες»… Έτσι έλεγαν τότε για τα παιδιά, που είχαν μαθησιακές δυσκολίες… η ήταν ιδιαίτερα ζωηρά.. Δεν τα μάλωνε ποτέ… ούτε τα έβγαζε έξω… για να κάνει το μάθημα ανενόχλητη…όπως έκαναν οι περισσότεροι συνάδελφοί της… Αντίθετα τους έδειχνε τόση αγάπη… και καλοσύνη, που τα ηρεμούσε… και έκανε και αυτή τη δουλειά της…
Κάποτε είχε αρρωστήσει πολύ σοβαρά, ο Χρηστάκης, της ξαδέλφης μου της Νίκης το παιδί… ηλικίας 7 χρόνων. Νοσηλεύονταν στη «Σωτηρία», με σοβαρό αναπνευστικό πρόβλημα…Είχε καταστραφεί ένα τμήμα απ’ το ένα πνευμόνι… του και έπρεπε να αφαιρεθεί…
Η Ρια όταν το άκουσε αυτό συγκλονίστηκε… Δεν μπορούσε να κάνει τίποτα περισσότερο… απ’ το να προσευχηθεί… Σκέφτηκε όμως και κάτι καλύτερο… Να μαζέψει όσα παιδάκια μπορούσε περισσότερα και να πάμε όλοι μαζί να προσευχηθούμε…στην Παναγία, να κάνει καλά τον Χρηστάκη… Προφανώς γνώριζε πως οι προσευχές των παιδιών εισακούγονται περισσότερο…απ’ ότι των μεγάλων…
Έτσι και έγινε… Μαζευτήκαμε καμιά δεκαριά κοριτσάκια και πήγαμε μαζί της στον Αη-Νικόλα… Σταθήκαμε μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, βάλαμε τα χέρια μας σε στάση ικεσίας…που μας υπέδειξε… και λέγαμε από μέσα μας…για κάμποση ώρα τη φράση «Παναγία μου, κάνε καλά τον Χρηστάκη»… «Παναγία μου, κάνε καλά τον Χρηστάκη»…
Μετά από μερικές μέρες… μάθαμε πως ο Χρηστάκης, ξεπέρασε τον κίνδυνο… Χειρουργήθηκε με επιτυχία…και όλα πήγαν καλά από εκεί και πέρα…
Και ο Χρηστάκης μεγάλωσε… και έγινε παλικάρι, ένας λεβέντης… ψηλός… και όμορφος που επιλέχτηκε να υπηρετήσει σαν τσολιάς, στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη… στο Σύνταγμα.
Η Ρια ήταν πολύ θρησκευόμενη γυναίκα…και πήγαινε ανελλιπώς.. στην εκκλησία. Ιδιαίτερα δε της άρεσε να πάει στους Χαιρετισμούς της Παναγίας και να διαβάζει μπροστά στην εικόνα της… το «Άσπιλε, Αμόλυντε. κλπ. κλπ….Ήταν δε τόσο εκφραστική…τόσο αισθαντική…που εμείς τα παιδιά, στο άκουσμα των λόγων της, παρ’ όλο που δεν καταλαβαίναμε τα λόγια… «ανατριχιάζαμε»…αισθανόμασταν ένα δέος… Και δεν χάναμε καμιά τέτοια ευκαιρία… Έτσι αγαπήσαμε την εκκλησία… και πηγαίναμε με ευχαρίστηση…
Αγαπημένη μου δασκάλα Ρια, απ’ το Τσιρίγο, σ’ ευχαριστώ εκ βάθους καρδίας, για ότι βίωσα κοντά σου…για ότι έμαθα από σένα… και εξ αιτίας σου…. Θα σε ευγνωμονώ… για όσο θα έχει το μάτι μου νερό!… Δεν θα σε ξεχάσω ποτέ!…
