Θιβέτ: Ένα μάθημα αυτογνωσίας στη «στέγη του κόσμου»

Θιβέτ: Ένα μάθημα αυτογνωσίας στη «στέγη του κόσμου» 

(περιγραφή για το δύσκολο πρόγραμμα)

Κείμενο: Ιφιγένεια Μαχίλη

Δεν είναι μόνο μια ορειβατική πρόκληση ή μια απλή περιηγητική επίσκεψη σε έναν λιγότερο μαζικό προορισμό. Για τους ορειβάτες είναι ένα ταξίδι στην αυτοκριτική και για τους ταξιδευτές μια εμπειρία στον πιο απόμακρο τόπο της γης και στον πιο αναλείωτο στο πέρασμα του χρόνου. Τον Απρίλιο του 2015 αποφασίσαμε να ταξιδέψουμε λοιπόν σε αυτόν τον τόπο με στόχο τα 6.500 της βορεινής πλευράς του Everest αλλά και τη γνωριμία με τον βαθιά πνευματικό και ισχυρά γοητευτικό πολιτισμό του Θιβέτ.

Μας πήρε δυόμιση μέρες περίπου να φτάσουμε στη Λάσα, την πρωτεύουσα της χώρας. Το Θιβέτ παραμένει δυσπρόσιτο ακόμα και σήμερα όχι απλά λόγω γεωφραφικής θέσης αλλά και λόγω πολιτικο-ιστορικών γεγονότων. Παρ΄όλες τις επίμονες και αιματηρές προσπάθειες ανεξαρτησίας, παραμένει από τον 18^ο αιώνα στην Κινέζικη κυριαρχία, και η πιο προσιτή είσοδος ήταν αεροπορικώς από την Chengdu της Κίνας στη Λάσα. Οι συνεχόμενες αναταράξεις της πτήσης μας και η εντυπωσιακή θέα των Ιμαλαίων μαρτυρούσαν ότι πετούσαμε πάνω από τις ψηλότερες κορυφές της γής με προορισμό την ‘Πύλη’ ή τη ‘Στέγη’ του κόσμου, όπως είναι γνωστό το Θιβέτ.

Στο αεροδρόμιο της Λάσα γνωρίσαμε τους οδηγούς μας, φορέσαμε τα khata, τις άσπρες βουδιστικές μεταξωτές μαντήλες, και μεταβήκαμε στο ξενοδοχείο μας στο καινούργιο κομμάτι της πόλης που χτίστηκε μετά το 1959. Άν και θα έπρεπε να ξεκουραστούμε για να εξοικειωθούμε στο υψόμετρο των 3. 650 μέτρων, ανυπομονούσαμε να γνωρίσουμε τα κοντινά περίχωρα. Η μικρή μας βόλτα στο κέντρο ήταν αρκετή για να αντιληφθούμε ότι οι κάτοικοι, πιστοί στις παραδόσεις, περιφέρονταν ακόμα και σήμερα με τις παραδοσιακές Θιβετιανές ποδιές και τον μύλο της προσευχής στο χέρι. Φιλικοί και χαμογελαστοί δεν δίσταζαν να συνομιλήσουν μαζί μας, να παζαρέψουν, και, όποτε μπορούσαν, να απαντήσουν τα αμέτρητα ερωτήματα μας. Ήταν μια πόλη που άξιζε μια μεγαλύτερη βόλτα αλλά κάποιοι από μας είχαν ήδη παρουσιάσει τα πρώτα συμπτώματα της επήρειας του υψομέτρου και χρειάζονταν ανάπαυση και ηρεμία.

4 μέρα

Η επόμενη μέρα βρήκε άλλους περισσότερο και άλλους λιγότερο εγκλιματισμένους και αφιερώθηκε στη γνωριμία με τα αξιοθέατα της Λάσα. Πρώτη επίσκεψη στο αγέρωχο PotalaPalace. Με την άσπρη και κόκκινη 360μ μήκος πρόσοψη και τείχη πλάτους μέχρι και 5μ, ήταν η χειμερινή κατοικία του 14ου Δαλάι Λάμα μέχρι που αυτοεξορίστηκε στην Ινδία κατά την Θιβετιανή επανάσταση του 1959. Το 13 ορόφων ανάκτορο είναι τώρα μουσείο και μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, αποτελείται από πολλά διαφορετικά κτήρια, περίπου 1.000 χώρους, 10.000 βωμούς, και 200.000 αγάλματα. Αμέτρητοι τουρίστες φωτογραφίζονταν σε όλα τα δυνατά μέρη του ανακτόρου και εξίσου αμέτρητοι πιστοί ανενόχλητοι προσεύχονταν και προσέφεραν δώρα. Η γνωριμία μας με τον θρησκευτικό και πνευματικό κόσμο των Θιβετιανών όμως δεν τελείωσε εκεί. Σειρά είχε ο ναός Johkang στο παλιό κέντρο της Λάσα. Ο ιερότερος βουδιστικός ναός του Θιβέτ χτίστηκε πριν 1.300 χρόνια και αποτελούσε τον προορισμό χιλιάδων προσκυνητών που κατέφθαναν για να προσευχηθούν. Στο προαύλιο αντικρήσαμε άντρες και γυναίκες να προσεύχονται όρθοι και μπρούμητα στα τέσσερα με δεμένα τα πόδια τους, πολλοί έχοντας διασχίσει περπατώντας τεράστιες αποστάσεις για να καταλήξουν στον ναό. Στο εσωτερικό οι πιστοί προσέφεραν βούτυρο από yak για τα χιλιάδες κεριά, λουλούδια ή χάρτινες προσευχές και άναβαν λατρευτικά φανάρια. Περιηγηθήκαμε στο εσωτερικό  και ανεβήκαμε στην ταράτσα του ναού με τη χρυσή στέγη και τα χρυσά ελάφια, τις αμέτρητες καμπάνες, και τις πολύχρωμες παραστάσεις Θιβετιανής τέχνης και σύμβολα στους τοίχους. Ακολούθησε βόλτα στην υπαίθρια αγορά Barkhor και καφές και τσάι στις ταράτσες των κτηρίων. Η μέρα μας έκλεισε με δείπνο σε εστιατόριο με Θιβετιανές γεύσεις και ζωντανή μουσική.

5 μέρα

Την επομένη το πρόγραμμα έλεγε επίσκεψη στο βουδιστικό μοναστήρι DrakYerpaHermitageστα 4.885μ ως σημαντική προυπόθεση του εγκλιματισμού μας. Το μοναστήρι αποτελούνταν από περίπου 80 διάσπαρτα σπήλαια και χώρους, όπου  μόναζαν οι μοναχοί στις πλαγιές του βουνού. Περιηγηθήκαμε στις σπηλιές με αργό ρυθμό και προωθηθήκαμε λίγο πιο ψηλά για τον εγκλιματισμό μας. Η ανάβαση στην πλαγιά του λόφου έγινε αργά και ακολούθησε μια στάση ξεκούρασης, σιγής και προσευχής κάτω από τις πολλαπλές σημαίες προσευχών. ‘Πήραμε λίγο υψόμετρο’ και κατεβήκαμε χαμηλά για μια τελευταία επίσκεψη στο χώρο καύσης των νεκρών. Η ατμόσφαιρα επιβλητική κατανυκτική και θρησκευτική. Επιστρέψαμε στη Λάσα. Το βράδυ άλλοι πήγαν για φαγητό και άλλοι υπο τη επήρεια του υψομέτρου έμειναν στο ξενοδοχείο για να χαλαρώσουν. Εγώ ήμουν από τους δεύτερους και αποσύρθηκα νωρίς υπομένοντας τον πονοκέφαλο. Ο ύπνος είναι πάντα ευεργετικός σε τέτοιες περιπτώσεις και ηρεμεί τα συμπτώματα.

6^η μέρα

Το πρωί βρήκε τους περισσότερους μια χαρά και έτοιμους για την ημερήσια εξόρμηση. Το αρχικό μας όμως πρόγραμμα εγκλιματισμού εκείνης της μέρας δεν θα πραγματοποιούνταν γιατί, όπως ενημερωθήκαμε από τους οδηγούς μας, ο Κινέζικος στρατός δεν μας επέτρεπε να πάμε όσο ψηλά θέλαμε λόγω της στρατιωτικής παρουσίας του στην περιοχή. Ένα εναλλακτικό σχέδιο θα σήμαινε την ανάγκη καινούργιας άδειας και καθυστέρηση, και η απόφαση παρέμεινε να ακολουθήσουμε το αρχικό πλάνο. Έτσι κατευθυνθήκαμε για trekking στο Gyaphelripeak αλλά δεν μας επιτράπηκε να φτάσουμε μέχρι τα προγραμματισμένα 5.249 μ. Τον  περίπατο ακολούθησε ακόμα μια βόλτα στη παλιό κέντρο της πόλης και μια βραδινή επίσκεψη στο φωταγωγημένο Potala για νυχτερινή φωτογράφιση. Το δείπνο αφιερώθηκε στο γιορτασμό των γενεθλίων δύο μελών μας και η τελευταία συνάντηση των δύο ομάδων μαζί. Από την επομένη οι δύο ομάδες θα ακολουθούσαν διαφορετικό πρόγραμμα. 

7^η μέρα-Πρόγραμμα ορειβατικής ομάδας

Αποχαιρετιστήκαμε και με την ορειβατική ομάδα ξεκινήσαμε με ενθουσιασμό και ανυπομονησία για 270 χλμ με προορισμό της μέρας το Gyantse (4.050μ). Η πρώτη μας στάση στο πέρασμα GampaLaστη λίμνη Yamdrok. στα 4.441μ. Η λίμνη εκτείνεται πάνω από 72 χμ, περιβάλεται από χιονισμένες κορυφές και είναι ιδιαίτερης πολιτιστικής σημασίας για τους Θιβετιανούς γιατί θεωρείται μία από τις 3 μεγαλύτερες και πιο ιερές λίμνες του Θιβέτ. Κατεβαίνοντας από το λεωφορείο ο κρύος αέρας του υψομέτρου και η απόκοσμη ατμόσφαιρα έγιναν αμέσως αισθητά. Φωτογραφηθήκαμε με τα yak και τους ντόπιους με τις παραδοσιακές ενδυμασίες, το Θιβετιανό σκύλο, μαστίφ, έναντι μιας μικρής αμοιβής και απολαύσαμε τη πανέμορφη και ατμοσφαιρική τυρκουάζ λίμνη με τον μπλε ουρανό και τα μακρινά χιονισμένα βουνά. Το ταξίδι μας συνεχίστηκε και το τοπίο εναλλάσονταν ανάμεσα στα αμέτρητα παραδοσιακά χωρουδιάκια και τη λίμνη, τον ουρανό και τους παγετώνες. Μια μικρή στάση στο Nangartse, τη μεγαλύτερη αλλά αραιοκατοικημένη πόλη της λίμνης, για φαγητό το μεσημέρι και η επόμενη στάση μας στις δύο ώρες περίπου στον παγετώνα Karo–laστο ομώνυμο πέρασμα, στα 5.010μ. Ο παγετώνας ξεδιπλώνεται εντυπωσιακά πολύ κοντά στον αυτοκινητόδρομο και εμείς φυσικά το εκμεταλλευτήκαμε να περπατήσουμε κοντά του ή να ανεβούμε λίγο πιο ψηλά στο βουνό για εγκλιματισμό και μια άποψη του περάσματος από ψηλά. Όπως στις περισσότερες στάσεις μας, ντόπιοι πόζαραν για μια μικρή αμοιβή και πωλούσαν σουβενίρ. Η ημέρα τελείωσε στο Gyantse με μια μικρή περιήγηση στην απόκοσμη παραδοσιακά Θιβετιανή παλιά πόλη με τους φαρδιούς δρόμους, τα διάσπαρτα μαγαζάκια και τους ελάχιστους κατοίκους, και τη διανυκτέρευση μας σε ξενώνα.   

Την 8η μέρα αναχωρήσαμε με τελικό προορισμό τις πόλεις Shigatse και Shegar. Η πρώτη στάση στο μεγαλύτερο βουδιστικό μοναστήρι του Shigatse, το Tashilumpo, σπίτι του PanchenLama, του δεύτερου ηγέτη του λαμαϊσμού μετά τον Δαλάι Λάμα και σημαντικό στη ιστορία και πολιτισμό του Θιβέτ. Περιηγηθήκαμε στα στενά καλντερίμια και επισκεφτήκαμε κάποιους από τους αμέτρητους μοναστικούς χώρους προσευχής, κάποιοι από τους οποίους φιλοξενούσαν το πελώριο άγαλμα του FutureBuddha, πολύτιμες γραφές, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά και μέχρι και 2.000 μοναχούς. Οι χρυσές στέγες, και οι άσπροι και κόκκινοι εξωτερικοί τοίχοι ήταν χαρακτηριστικοί του Θιβετιανού μοναστηριακού ύφους. Φωτογραφήσαμε ότι μπορέσαμε –δηλαδή ότι μας επιτρέπονταν – και διανυκτερεύσαμε στο Shegar. H ημέρα μας έκλεισε με έντονες εντυπώσεις από την ιστορία του Θιβέτ χαραγμένες στο μυαλό αλλά και με ανυπομονησία για τον τελικό μας στόχο.

9^η μέρα

Βρισκόμασταν πλέον πολύ κοντά στον ορειβατικό προορισμό μας. Η τελευταία μας στάση πριν το Everest θα γινόταν στο παλιό Tingri (4390), μία μακρόστενη λωρίδα από παραδοσιακά χαμηλά κτίσματα κατά μήκος του FriendshipHighway, τα οποία παρέμεναν επίμονα αναλλοίωτα πίσω στο χρόνο. Στο παρελθόν ένα σημαντικό εμπορικό σταυροδρόμι, όπου οι Θιβετιανοί αντάλλασαν ρύζι, σιτηρά και σίδηρο για Θιβετιανό μαλλί, τώρα η βάση για τις αναβάσεις στο Everestκαι στο ChoOyu. Περιηγηθήκαμε στα μικρά μαγαζάκια πρώτων αναγκών και κάναμε τις τελευταίες μας τυχόν ξεχασμένες προμήθειες και σουβενίρ από τους πλανόδιους πωλητές. Από το Tingri αφήσαμε τον αυτοκινητόδρομο και κατευθυνθήκαμε με το λεωφορείο πλέον  προς το Everest.

Ο χαλικόδρομος ήταν ιδιαίτερα κακοτράχαλος και η μετάβαση μας αναγκαστικά αργή και δύσκολη. Χρειαζόταν υπομονή και προσοχή. Είδαμε παιδάκια πάνω σε κάρα να πηγαίνουν στο μοναδικό σχολείο του παλιού Tingri, καραβάνια να ταξιδεύουν με τα πόδια τεράστιες αποστάσεις, χωρικούς να ανταλλάσουν τροφή στα χωριά, και τα παιδιά να παίζουν και να περιφέρονται ελεύθερα παντού μακρυά από τα χωριά τους. Περάσαμε από δύσκολα στενά περάσματα καλυμμένα με χιόνι, από παλιές και καινούργιες γέφυρες, και έτσι μπήκαμε στην κοιλάδα DzakarChu. Ο ενθουσιασμός μας ήταν μεγάλος αλλά ο καιρός έκλεινε και οι προσδοκίες πια συγκρατημένες άν και … η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Μετά από ένα δύσκολο ταξίδι 4-5 ωρών – να ξαναθυμίσω πόσο δυσπρόσιτο είναι το Θιβέτ – διασχίζοντας την DzakarChuvalley επιτέλους φτάσαμε στο RongbukMonastery, όπου θα διανυκτερεύαμε. Από αυτό το μοναστήρι, στα 4.980μ, σε απόσταση 8 χμ από το BCπερνούσαν ή διανυκτέρευαν όλες – ακόμα και οι πρώτες- αποστολές στο Everest. Η βόλτα για εγκλιματισμό  μέχρι τα κοντινά χαλάσματα ήταν μικρή αλλά επιτακτική. Επιστρέψαμε και συνεχίσαμε την περιήγηση όπου μπορούσαμε, έξω, μέσα στο κατάλυμα ψάχνοντας από παντού για μια εικόνα του βουνού μας μέσα από τα σύννεφα και μια ελπίδα. Ο ήλιος έπεσε και το βουνό δεν το είδαμε. Όπως γίνεται αναγκαστικά με τα κλεισίματα του καιρού στα μεγάλα υψόμετρα, μαζευτήκαμε στο ζεστό, κοινό αλλά και καπνισμένο χώρο του καταλύματος και απλά περιμέναμε και κάναμε σενάρια. 

Κάποιοι νωρίτερα κάποιοι αργότερα πήγαμε για ύπνο στους ζεστούς υπνόσακους. Ο ξενώνας με πολύ – μα πολύ – βασικές παροχές (χωρίς θέρμανση φυσικά) ήταν μια καλή δοκιμασία στην κακουχία που θα έπρεπε να μπορούμε να υπομένουμε. Πονοκέφαλος, αδιαθεσία, η έλλειψη όρεξης για φαγητό, κρύο, πολύ κρύο, ανησυχία και αναμονή. Εγώ ξανά με πονοκέφαλο. Τον περίμενα. Είχα ήδη αρχίσει να βλέπω  και τα συμπτώματα της προυπάρχουσας ιγμορίτιδας μου. Για μιά ακόμη φορά κατάλαβα την ανάγκη να μην υποτιμούμε τη επήρεια του μεγάλου υψομέτρου στην υγεία μας και την ατομική ευθύνη που έχουμε όλοι όσοι επιχειρούμε μεγάλα υψόμετρα να ελέγχουμε την υγεία μας (δόντια, πνευμόνια, προυπάρχουσες λανθάνουσες ιώσεις κλπ) πριν ξεκινήσουμε. Έτσι πέφτοντας νωρίτερα από τους άλλους για ύπνο, δεν αντιλήφθηκα την νυχτερινή αλλαγή  του καιρού.

10η  μέρα

Η μέρα ξημέρωσε και μας αποκάλυψε ένα πολύ διαφορετικό τοπίο. Τα πάντα ήταν καλυμμένα με χιόνι, ένα τζιπ είχε κολλήσει και προσπαθούσαν να το βγάλουν, οι μοναχοί με τις κόκκινες ενδυμασίες ανεβασμένοι στις στέγες έριχναν το χιόνι με σκούπες και άλλοι έσκαβαν να καθαρίσουν το χιόνι από τις πόρτες τους. Με τα καινούργια δεδομένα άρχισαν τα εναλλακτικά σενάρια, οι διάφορες λύσεις, τα πολλά τα λόγια. Οι διαπραγματεύσεις με το φυλάκιο των Κινέζων φρουρών αργούσαν αν και εμείς είχαμε ετοιμαστεί για … πόλεμο. Τελικά δεν οδήγησαν πουθενά. Το δεδομένο ήταν ένα: την άδεια για τα 6.400 μας την ανακάλεσαν λόγω κινδύνου αποκλεισμού μας και μη προσβασιμότητας, και θα έπρεπε να πορευτούμε με αυτό. Από τη μια, απογοήτευση, σύγχυση, και προβληματισμός. Από τη άλλη μια δυνατή συνειδητοποίηση: δεν υπάρχουν εγγυήσεις στα ψηλά βουνά. Μήπως οποιαδήποτε άλλη απαίτηση εντός μικρού χρονικού περιθωρίου θα μπορούσε να θεωρηθεί ως και αφέλεια?

Με τη δυνατή χιονόπτωση της νύχτας το λεωφορείο δεν μπορούσε να προωθηθεί στο BC και συνεπώς ούτε ο εξοπλισμό μας στα yakπου περίμεναν ήδη εκεί. Έτσι η μόνη λύση ήταν να περπατήσουμε τα 8 χμ μέχρι το BC και πίσω. Αρκεστήκαμε λοιπόν σε  έναν περίπατο στο χιόνι, στον έντονο ήλιο και τον δυνατό αέρα. Ανεβήκαμε στο πιο ψηλό μοναστήρι του Rongpu, στα μέσα της διαδρομής μας και φωτογραφηθήκαμε με θέα το μακρινό προορισμό μας. Αφήσαμε το δρόμο και μπήκαμε πιο βαθιά στο χιόνι. Φτάσαμε στο μνημείο του BC, κρεμάσαμε τις σημαίες με τις προσευχές, και απολαύσαμε τη θέα του βουνού της απεραντοσύνης και του απόκοσμου. Λίγο πιο μακρυά οι πολύχρωμες σκηνές των αποστολών που βρίσκονταν ήδη ψηλά. Μπορεί να μην μας επέτρεψε το βουνό να πάμε ψηλότερα αλλά η ατμόσφαιρα στα 5.182 θυμίζει και σε αυτό το υψόμετρο τις σκληρές και αφιλόξενες καιρικές συνθήκες που επικρατούν. 

Ομαδικές και φυσικά ατομικές φωτογραφίες και ακολούθησε ο δρόμος του γυρισμού. Επιστρέψαμε με τη δύση του ηλίου. Τα πρόσωπα μας είχαν ήδη καεί και αφυδατωθεί από τον ήλιο και τον αέρα και τρομάζαμε κοιτώντας ο ένας τον άλλον. Ο καιρός μας είχε νικήσει –μπορεί και οι Κινέζοι που μας πήραν την άδεια, την πληρωμένη μας άδεια– αλλά πάντα ο καιρός βγαίνει νικητής και δίνει σημαντικά μαθήματα σε όσους προσπαθούν να αξιολογήσουν τί περιθώριο ασφάλειας έχουν να διεκδικήσουν το στόχο τους ή να αποχωρήσουν. Πίκρα, αποδοχή της ατυχίας μας, ένα μάθημα αυτογνωσίας για όσους μπορούν να το δεχτούν, και … ένα δείπνο με yak, σάλτσα ντομάτας και το λίγο ελαιόλαδο που είχαμε μεταφέρει από Ελλάδα. Την επιμέλεια φυσικά είχε ο αρχηγός μας και περίφημος σεφ.

11^η μέρα

Η επιστροφή αναμενόμενα φάνηκε πιο μεγάλη και η υπομονή λιγότερη –έχουμε ακόμα πολλά να μάθουμε σαν σκληροί ορειβάτες- αλλά ευτυχώς το χιούμορ δεν έλλειπε από την παρέα. Έτσι περάσαμε πάλι από τα μικρά απομονωμένα χωριουδάκια της κοιλάδας, πίσω στο Tingri και επιστροφή στο Shegar για να επισκεφτούμε το κάστρο-οχυρό ShegarDzong, επίσης γνωστό ως CrystalFort. Τα ερείπια του κάστρου των αμυντικών τειχών του κάστρου εκτυλλίσονται σαν φίδι προς τα πάνω μέχρι την κορυφή του λόφου και είναι ορατά από πολύ μακρυά. Ανεβαίνοντας στο κάστρο επισκεφτήκαμε το ShegarChodeMonastery, ένα μικρό μοναστήρι με ελάχιστους μοναχούς που χαίρονται να ανταλλάξουν μερικές κουβέντες με τους επισκέπτες. Το ανέβασμα ήταν λιγάκι απότομο σε μέρη αλλά μας οδήγησε σε μια υπέροχη πανοραμική θέα σε ολόκληρη την πόλη και την περιβάλουσα κοιλάδα και βουνά.

12-14^η μέρα

Το νέο μας πρόγραμμα καθοδόν του FriendshipHighwayέλεγε προορισμός η μικρή και απομακρυσμένη πόλη Nyalam (3.750μ) 40 περίπου χμ από τα σύνορα με το Νεπάλ. Η θέα της διαδρομής ήταν πραγματικά εντυπωσιακή με τα χιονισμένα ψηλότερα βουνά των Ιμαλάϊων, τις απέραντες χρυσές και καφετί κοιλάδες, τον πάντα βαθύ μπλε ουρανό και τα διάσπαρτα άσπρα σύννεφα. Καθώς ανεβαίναμε σε υψόμετρο, ο αυτοκινητόδρομος γέμιζε περιοδικά με χιόνι και έδινε την εντύπωση ότι οδηγούσε στο πουθενά.  Ακολούθησε στάση στο ZhongaPass στα 5.000μ, το οποίο σηματοδοτούσε την είσοδο μας στην καρδιά της περιοχής του Nyalam. Όπως όλα τα περάσματα ήταν και αυτό περιστοιχισμένο με αμέτρητες σημαίες και καμπάνες για προσευχές. Περπατήσαμε λιγάκι στον δυνατό αναζωογονητικό αέρα και απολαύσαμε τα Θιβετιανά υψίπεδα και απεραντοσύνη. H μικρή πόλη Nyalam, αν και λιτή και τσιμεντένια, χωρίς κανένα τουριστικό αξιοθέατο, αρκούσε για να μας δείξει τη καθημερινότητα των ντόπιων με τα παιδιά που ξεχύθηκαν στους δρόμους μετά το σχολείο με τις στολές τους, τις γυναίκες που έσκαβαν στην οικοδομή τραγουδώντας,  τη γραφική πλατεία ψηλά στο κέντρο του χωριού, και τις παραταγμένες δαγκάνες απομάκρυνσης αυτοπυρπολούμενων μοναχών έξω από το αστυνομικό τμήμα της πόλης. Με αυτές τις σκηνές διανυκτερεύσαμε χωρίς τις δυτικές ανέσεις σε γνήσιο Θιβετιανό στύλ. Την τελευταία μέρα στο θιβέτ την περάσαμε στην Zangmu, τη συνοριακή πόλη ανάμεσα στο Νεπάλ και στο Θιβέτ. Συναντηθήκαμε με την πεζοπορική ομάδα και όλοι μαζί κλείσαμε τη τελευταία βραδιά στη ΄Στέγη του κόσμου΄ με τους συνοδούς και τους οδηγούς μας με ένα δείπνο σε παραδοσιακό εστιατόριο.

Βρισκόμασταν στη 15^η μέρα όταν εγκαταλείψαμε το Θιβέτ και περάσαμε πεζοί από τη ‘γέφυρα φιλίας’ (τη γέφυρα που ενώνει τα δύο κράτη) και τους τελωνιακούς ελέγχους για το Νεπάλ. Ολοι μαζί στοιβαγμένοι με τα πράγματα μας σε ένα χαρακτηριστικά … Νεπαλέζικο λεωφορείο ξεκινήσαμε για τη διαδρομή του φαραγγιού που οδηγούσε στο Νεπάλ κατά μήκος του ποταμού Βhote Κoshi περνώντας αρχικά δίπλα από χιόνια, κάτω από καταρράκτες, διασχίζοντας ακόμα και την κοίτη του ίδιου του ποταμού. Το φαράγγι απαράμμιλης ομορφιάς γεμάτο νερά, χύμμαρους, καταπράσινες κοιλάδες και πυκνή καταπράσινη βλάστηση ερχόταν σε έντονη αντίθεση με το τοπίο του Θιβέτ με τα γυμνά χρυσαφί υψίπεδα. Ο δρόμος αυτός από το Θιβέτ στο Νεπάλ ήταν από τους πιο δημοφιλείς. Μας έδωσε την ευκαιρία να δούμε τα μικρά και απομονωμένα χωριά του Νεπάλ, χτισμένα κυριολεκτικά πάνω σε αμμώδεις λοφίσκους και πλαγιές και μέσα σε μέρη του ποταμού που είχαν στερέψει. Μας εξήγησαν ότι τον προηγούμενο χειμώνα ο δρόμος στον οποίο κινούμασταν είχε κλείσει γιατί το ποτάμι είχε πλυμμηρύσει και είχε παρασύρει ολόκληρα σπίτια και χωριά. Τα είδαμε τα πλυμιρισμένα χωριά, τα διάσπαρτα σπίτια που είχαν καταρεύσει και τις εγκαταλελειμένες παράγκες που τις είχε πάρει το ποτάμι. Είδαμε όμως και οικογένειες να μπορούν να επιβιώνουν σε τέτοια σπίτια καλλιεργώντας τα χωράφια τους ή πουλώντας μικροπράγματα και είδη πρώτης ανάγκης και παιδιά όλων των ηλικιών να παίζουν και να τρέχουν ανέμελα στις πλαγιές και στο δρόμο χαμογελώντας και χαιρετώντας το λεωφορείο. Πολλές ήταν οι βαθιά ανθρώπινες εικόνες που από μόνες τους μαρτυρούσαν τις πολύ δύσκολες συνθήκες ζωής σε εκείνα τα μέρη, μέρη που εμείς σαν δυτικοί επισκέπτες σπεύδαμε να τα φωτογραφίσουμε και αναπόφευκτα σκεφτόμασταν πόσο τυχεροί ήμασταν που τα βλέπαμε και δεν τα βιώναμε στη καθημερινότητα μας. Αυτό που δεν γνωρίζαμε όμως τότε ήταν πόσο πολύ τυχεροί ήμασταν που δεν βρισκόμασταν σε εκείνα τα μέρη λίγες μέρες αργότερα όταν μάθαμε για τη ισοπεδωτική ζημιά εκείνης της περιοχής από το καταστροφικό σεισμό που ακολούθησε. Τα μέρη εκείνα δεν θα ήταν ποτέ ξανά όπως τα είχαμε δει.

Η Katmanduμας υποδέχτηκε με τη συνηθισμένη πολυκοσμία της, θόρυβο, οχήματα και σκόνη και οι υπόλοιπες μέρες αφιερώθηκαν στα παλάτια και τους ναούς της πρωτεύουσας, τα οποία αντικατοπτρίζουν τη μακραίωνη ιστορία της και αποτελούν μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO.

Έτσι τελείωσε το ταξίδι μας στο Θιβέτ και η μικρή επίσκεψη μας στο Νεπάλ. Για έναν παροδικό τουρίστα ή έμπειρο ορειβάτη της Δύσης, το δυσπρόσιτο και απομονωμένο Θιβέτ εύκολα μπορεί να του υποσχεθεί εμπειρίες και περιπέτειες που θα διηγείται και θα αναπολεί για πολύ καιρό. Το Νεπάλ είναι ένα μοναδικό συνονθύλευμα πολιτισμού αιώνων και υπερπληθυσμού, το χάος και η ιστορία παντρεμένα μαζί. Κάποια από τα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς του μπορεί να μην υπάρχουν σαν αξιοθέατα πια. Για τους Θιβετιανούς και τους Νεπαλέζους που ζουν εκεί μια πραγματικότητα ολότελα διαφορετική από τη δική μας, αυτήν του δυτικού κόσμου.